హృదయానికి తలుపులు తెరిచే మార్మికత… రూమీ కవిత

వాన కురుస్తుంటే తడవకుండా ఓ మూలన నక్కి కూర్చుని చూస్తూ ఉండడం ఒక పద్ధతి. చేతులు రెండూ ఆకాశానికి తెరిచి పెట్టి నిలువునా తడిసిపోవడం ఇంకొక పద్ధతి. ఎవరి స్పర్శా అంటని చినుకులు నేరుగా ఆకాశ వీధుల్లోంచి వచ్చి నిన్నుమాత్రమే స్పృశిస్తుంటే, నీ శరీరంలోని ప్రతి కణంలో కలకలం రేపి అలరిస్తుంటే అప్పుడు తెలిసిపోతుంది తడిసిపోవడంలోని ఆనందం ఏమిటో…

ఈ వాన ఎప్పుడు ఆగిపోతుందో అన్న ప్రశ్న కాకుండా ఈ వాన ఆగిపోతుందేమో అన్న దిగులు పెరుగుతూంటుంది చూడూ… అప్పుడు మొదలవుతుంది అసలు దాహం.

కురవనీ వర్షం… ఈ పగలూ రాత్రీ

కలలలో కలతలో నిండా తడిసిపోయాక

రానీ… పొద్దుటి సూర్యుడు

వచ్చి ఈ తడిసి ముద్దయిన దేహంలోంచి ఒక్కో చినుకును

ఒక్కటొక్కటిగా తీసుకుపోనీ

సూర్యుడికి కూడా ఇవ్వగలిగిందొకటి కలిగి ఉండడం

ఎంత గొప్ప విషయం!

ఇది రూమీ కవిత్వంలో మునిగి తేలుతూ నన్ను నేను అనునయించుకుంటూ చెప్పుకున్న కవిత్వం.

రూమీని చదువుతూ ఉండడం ఆకుపచ్చ మైదానాల మీద వెండి తీగల్లా కురుస్తున్న వర్షంలో వర్షమై తడిసిపోవడం. కరిగిన దేహంలో మిగిలిన ఆత్మతో ఆ వాన తీగల్ని మీటుకుంటూ ఆ సంగీతంలో డెర్విష్ నృత్యకారుడిలా గిరగిరా గుండ్రంగా తిరుగుతూ కళ్ళు తిరిగి పడిపోవడం. పొద్దుటి ఎండలో వెచ్చగా అక్షరాలుగా ఆవిరైపోవడం.

Listen, O drop, give yourself up without regret,

And in exchange gain the ocean.

Listen, O drop, bestow upon yourself this honour,

and in the arms of the Sea be secure.

Who indeed should be so fortunate?

An Ocean wooing a drop!

In God’s name, in God’s name, sell and buy at once!

Give a drop, and take this Sea full of pearls.

అంటాడు మౌలానా జలాలుద్దీన్ రూమీ. ఓ చినుకా నిన్ను నీవు సముద్రానికి సమర్పించుకో. సముద్ర లాలనలో మురిసిపోవడం కన్నా అదృష్టం ఏముంది? ఒక్క చినుకును ఇచ్చి ముత్యాలతో నిండిన ఈ సముద్రాన్ని తీసుకో.

సముద్రాన్ని తీసుకోగల శక్తి నీకుందా?

ఏడు స్వర్గాలను స్వప్నంలో చూశానని, మార్మికుడు పరిపూర్ణంగా మార్మికతలో కలిసిపోవడమే ఏకత్వం (సాలోకం నుంచి సాయుజ్యం దాకా) అని చెప్పిన తొమ్మిదో శతాబ్దపు ఇరానీ సూఫీ అబూ యాజిద్ అల్-బేస్తామీనే… సముద్రంలోంచి చెంబెడు నీళ్ళు తీసుకుని వెళ్ళిపోయినవాడే కదా అని పెదవి విరుస్తూ షమ్స్‌కు చెప్పాడు కదా రూమీ. అలాంటివాడు రూమీ సముద్రంలో కలిసి సంద్రమై వేలాది ముత్యాల హారాల్ని నీటిదారాలతోనే అల్లి ఈ లోకానికి పంచాడు.

రూమీ రాసిన రుబాయతులు, గజళ్ళ సంకలనం పేరు ‘దివాన్-ఎ-షమ్స్-ఎ-తబ్రిజి’ – The works of Shams of Tabriz. షామ్స్ కోసం వెతికి వెతికీ అసలు నేనెందుకు వెతకాలి, నేనే షామ్స్… అతని సారమే నాలో పలుకుతోంది అంటూ రాసిన అపార కవిత్వాన్ని షమ్స్ పేరుతోనే ప్రకటించాడు రూమీ. జీవన ప్రస్థానంలో చివరి రోజుల్లో ఆయన రాసిన గ్రంథం “మస్నవీ”. ఇది ఆరు సంపుటాలకు విస్తరించిన 26 వేల ఆధ్యాత్మిక ద్విపదల ప్రవాహం. ఇది కాకుండా ‘ఫిహి మా ఫిహి’ (In It What’s in it) అనే అంతరంతర్ద్వారాలను తెరిచే మరో గ్రంథం. రూమీ చేసిన 71 ప్రసంగాలను ఆయన శిష్యులు ఏర్చి కూర్చిన సంపద ఇది. ఇంకా ఏడు సభల్లో ఆయన చేసిన ప్రసంగాలతో Seven Sessions; ఆయన తన కుటుంబ సభ్యులకు, మిత్రులకు, శిష్యులకు, పాలకులకు రాసిన లేఖలతో “మకాతిబ్” పుస్తకాలు వెలువడ్డాయి. వీటిలో “మస్నవీ” ఎంతో ప్రాచుర్యం పొందింది. దీన్ని పర్షియా భాషలో రాసిన ఖొరాన్ అని కీర్తిస్తారు.

ఏడెనిమిదేళ్ళ వయసులో ఆఫ్గానిస్తాన్‌ నుంచి టర్కీకి వలస వచ్చి కోన్యా పట్టణంలో స్థిరపడిన రూమీ జీవితాన్ని 37 ఏళ్ళ వయసులో షమ్స్ పరిచయం పూర్తిగా మలుపు తిప్పింది. షమ్స్ తన జీవితంలోంచి అదృశ్యం కావడం రూమీని ఒక తీవ్రాన్వేషిగా, మార్మికుడిగా మార్చేసింది. ఆ సందర్భంలో రూమీయే చెప్పుకున్నాడు, “నేను ప్రార్థనలు రాసేవాడిని ఇప్పుడు కవిత్వం రాస్తున్నాను. పాటలు రాస్తున్నాను. గానం చేస్తూ నాట్యం చేస్తున్నాను” అని.

కవిత్వ, సంగీత, నృత్యాలను ఆధ్యాత్మిక సాధనలో మేళవించిన రూమీ తన చుట్టూ తాను గిర గిరా తిరుగుతూ ధ్యానముద్రలోకి వెళ్ళిపోయేవాడట. ఆ స్థితిలోంచే తన పద్యాలకు బాణీలు కట్టేవాడు. ఆ స్థితిలోంచే కవిత్వం పలుకుతుంటే శిష్యులు గ్రంథస్థం చేసేవారు. ఆ నృత్య రీతి ఇప్పటికీ డెర్విష్ (సూఫీల తెగ) ధ్యాననృత్య సంప్రదాయంగా కొనసాగుతోంది.

రూమీ కవిత్వాన్ని మొదట్లో R.A. Ncholoson, A.J. Arberry, Annemare Schimmel, William Chittick, Franklin Louis వంటి పాశ్చాత్య సాహిత్య పరిశోధకులు ఇంగ్లీషులోకి అనువదించారు. వీరు స్వయంగా పారసీ భాషను నేర్చుకుని రూమీని ఇంగ్లీషులోకి తర్జుమా చేశారు. నాదర్ ఖలీలీ, మరియం మఫీ వంటి కొందరు పర్షియన్లు ఇంగ్లీషు నేర్చుకుని రూమీని మాతృభాష నుంచి ఇంగ్లీషులోకి అనువదించారు. ఈ రెండు వర్గాల వారు కాకుండా రూమీ ఇంగ్లీషు అనువాదాలనే చదివి వాటిని తమదైన శైలిలో అందించే ప్రయత్నం చేశారు మరికొందరు. ఈ కోవకు చెందినవాడే Coleman Barks. ఇరవయ్యో శతాబ్దంలో మొదలైన ఈ కృషితో రూమీ పేరు అటు అమెరికా, యూరప్‌లతో పాటు దక్షిణాసియాలో మార్మోగిపోవడం మొదలైంది. భారతదేశంలోనే కాకుండా తెలుగు సాహిత్యంలో కూడా ఈ కాలంలోనే రూమీ సాహిత్యానికి ఆకర్షణ పెరిగింది.

The Essential Rumi, The Soul of Rumi, Rumi: The book of Love వంటి పుస్తకాలతో రూమీని అమెరికాలో పాపులర్ చేసినవాడు Coleman Barks. గానయోగ్యంగా ఛందోబద్ధంగా ఉన్న రూమీ విక్టోరియన్ అనువాదాలను Barks అమెరికన్ వచన సాహిత్యంగా అనువదించి రూమీని సామాన్యులకు చేరువ చేశాడు.

అయితే, రూమీ కవిత్వ అనువాదాలు ఎంతవరకు రూమీని అచ్చంగా ఆవిష్కరించగలిగాయన్న ప్రశ్నఇప్పటికీ వినిపిస్తూనే ఉంది. ఏదైనా గొప్ప సాహిత్యాన్ని కవి సొంత భాషలో చదువుకోగలగడమే పాఠకుడికి వరం. అప్పుడే ఆ కవిత్వంలోని సున్నితత్వం, సునిశితత్వం నేరుగా హృదయాన్ని తాకుతుంది. ఇంగ్లీషు నుంచి కాకుండా రూమీని పారసీలో చదివి ఇంగ్లీషులోకి అనువదించిన ఇండో-బ్రిటిష్ రచయిత ఫారూఖ్ ధోండీ పుస్తకం Rumi: A New Translations ఆ మధ్య వెలువడింది. అయితే, ధోండీ తాను ఛందస్సును నిక్కచ్చిగా పాటించానని చెప్పుకున్నాడు. కవిత్వానువాదాలలో ఛందస్సు ప్రతిబంధకమే తప్ప బలం అయ్యే అవకాశాలు ఉండవు. మీటర్‌కు కట్టుబడి ఉంటే ఇస్మాయిల్, నాసరరెడ్డి వంటి వారు అంత గొప్ప హైకూలను రాయగలిగేవారే కాదు. కాబట్టి, కవిత్వానువాదంలో spirit ముఖ్యం.

జీవితంలో చాలా భాగాన్ని రూమీకే అంకితం చేసిన ఆంగ్ల సాహిత్య విద్యావేత్త Coleman Barks ఆ మార్మికుడి హృదయాన్ని వచన కవిత్వంగా అందించడం చాలా మందికి నచ్చింది. అయితే, రూమీ కవిత్వాన్ని ప్రాచుర్యంలోకి తేవాలన్న ఆరాటంతో అందులోని ఇస్లాంను తుడిచే ప్రయత్నం చేశారనే ఆరోపణలూ ఆయన మీద ఉన్నాయి. “అలా ప్రయత్నపూర్వకంగా ఏమీ చేయలేదు. రూమీ అవ్యక్త భావాల అనుభూతిని పాఠకుడికి అందించడానికి కొంత స్వేచ్ఛ తీసుకున్న మాట నిజం” అని అమెరికాలోని సాహిత్య జర్నల్ The Newyorker కు చెప్పారు Barks. ఏమైనా, ఈ తరం యువత కూడా రూమీని యూట్యూబ్ వీడియోలలో, బ్లాగుల్లో, ఫేస్ బుక్, ట్విటర్లలో స్మరిస్తుండడం వెనుక Barks కృషి ఉందనడానికి సందేహం లేదు. 1971 నుంచి రూమీ అధ్యయనంలో మునిగిన Barks రాసిన డజనుకు పైగా రూమీ పుస్తకాలు మిలియన్లలో అమ్ముడయ్యాయి.

ఎనిమిది వందల ఏళ్ళ తరువాత కూడా రూమీ కవిత్వం సరిహద్దులు దాటుకుని ప్రజల అభిమానం ఎలా చూరగొంటోంది? ప్రపంచవ్యాప్తంగా కవులు, రచయితలే కాదు ఎంతోమంది సామాన్య పాఠకులు కూడా రూమీ మోహంలో పడడానికి కారణం ఏమిటి? అసలు ఆ కవిత్వంలో ఏముంది?

దీనికి Barks చెప్పిన అతి క్లుప్తమైన, సునిశితమైన సమాధానం: “హృదయాన్ని తెరిచే మార్మికతే రూమీ కవిత్వం.”

రూమీ కవిత్వం 13వ శతాబ్దపు కళారూపంగా మ్యూజియంలో పడి ఉండిపోకూడదు, ఆయన అక్షరాలు మనుషులకు అన్నపానీయాల్లాంటివి, అవి అందరికీ చెందాలి అంటాడు Barks.

ప్రగాఢమైన భక్తి పారవశ్యానికి మార్గంలా కనిపించే సూఫీ తత్వం అంతిమ లక్ష్యం ప్రేమ. అన్నింటిలోనూ ప్రేమను చూడడం, ఆ ప్రేమలోనే దైవత్వాన్ని దర్శించడం ఎలాగో సూఫీ కవిత్వం చెబుతుంది. మరీ ముఖ్యంగా, చట్రంలో ఒదిగిన సిద్ధాంతాలను ప్రశ్నిస్తూ, స్వేచ్ఛను గానం చేయడం సూఫీ కవిత్వంలో సమున్నత స్థితి.

శ్వాస ఒక్కటే (Only Breath)

నేను క్రైస్తవుడిని కాదు. యూదు లేదా ముస్లింనూ కాదు.

హిందువునీ కాదు, బౌద్దుడిని కాదు, సూఫీనీ కాదు జెన్‌నీ కాదు, అసలు నాకే మతమూ లేదు

ఏ సంస్కృతీ సాంప్రదాయిక చట్రమూ నా చుట్టూ లేదు

నేల నుంచో నీళ్ళ నుంచో రాలేదు

సహజంగానో అసహజంగానో ఊడి పడలేదు,

ఏ మూలకాలతోనూ రూపం తీసుకోలేదు… అసలు ‘నేను’ లేను

ఈ ప్రపంచంలోనో రేపటి ప్రపంచంలోనో నా మనుగడ లేదు

ఆదాము, ఈవ్‌ల నుంచి రాలేదు, నాకే మూల కథ లేదు.

నేనున్న చోటు.. చోటు కాదు, నా ఆచూకీకి అనవాలు లేదు

దేహమూ లేదు, ఆత్మా లేదు

నేనంతా నా ప్రేమికుడే, నేను రెండు ప్రపంచాలనీ

ఒకటిగా చూశాను, అదే నాకు కావల్సింది, తెలుసుకోవల్సింది,,

మొదట్లో, ఆఖరున, బయటా, లోపలా ఉన్నది

ఒకటే శ్వాస… మనిషి శ్వాసిస్తున్న శ్వాస.

స్థూలంగా, సూక్ష్మంగా ఇదీ రూమీ కవిత్వం. ఇదీ సూఫీ తత్వం. కృత్రిమంగా అద్దుకున్న రంగులన్నీ కడిగేసుకుంటే మిగిలేది శ్వాస ఒక్కటే. మనుషులందరిలోనూ ఉండే శ్వాస ఒక్కటే. ఈ గాలిలోనే మనమంతా ఉన్నాం. ఉన్నదొకటే లోకం అంటున్నాడు రూమీ.

ఏమీ తెలియనితనంలోని ఖాళీ శిథిలాల మధ్య నిలబడితే ఎలా ఉంటుందో తెలుసుకోవడానికి రూమీ కవిత్వం సాయం చేస్తుంది. ఏమాత్రం తెలియని మనిషిని, ఎప్పుడూ కలుసుకోని మనిషిని, అయినప్పటికీ బాగా లోతుగా తెలిసినట్లుండే మనిషిని ప్రేమించడం ఎలా ఉంటుందో అనుభవంలోకి తెస్తుంది. గుండె పగిలి, నిర్నిమిత్తంగా, అకారణంగా అలవికాని దాహంతో అనంత సీమల్లో తిరుగాడే మానసిక స్థితిలోకీ తీసుకు వెళతాయి రూమీ కవితలు.

గుండె తెరుచుకునేంతవరకూ దానిని పగలగొడుతూనే ఉండు అంటాడు రూమీ. మరీ ముఖ్యంగా, ఒంటరి వాద్యం చేసే గాయంతో పడే ప్రేమికుడి వేదనే అదంతా అంటాడు. దేనికోసమో పడే ఆరాటం… ఖాళీతనానికి మనమిచ్చే రూపం అంటాడు.

*

ఢంకా మోత గాలిలో పెరుగుతోంది

అది నా గుండె చప్పుడు.

ఆ చప్పుడులోని స్వరం చెబుతోంది,

‘నాకు తెలుసు నీవు అలసిపోయావు,

కానీ, రా… ఇదొక్కటే దారి’

*

సముద్ర ఔదార్యాన్ని చూస్తే నీకు అసూయగా ఉందా?

ఈ ఆనందాన్ని ఎవరికైనా ఇవ్వడానికి

నీవెందుకు నిరాకరిస్తావ్?

పవిత్ర జలాలను చేపలు కప్పులో దాచుకోవాలనుకోవు!

ఆ అనంత స్వేచ్ఛా జలాల్లో అని హాయిగా ఈదులాడతాయి.

*

మంటలను మరింత మండించేందుకు ప్రయత్నించకు

గాయాన్ని ఎప్పుడూ రక్తంతో కడుక్కోకు!

*

నువ్వెంత వేగంగా పరుగెత్తినా

నీ నీడ నీవెంటే ఉంటుంది

ఒక్కోసారి అది నీకన్నా ముందుంటుంది!

నిండు సూర్యుడు నీ నెత్తి మీద నిట్టనిలువుగా ఉన్నప్పుడే

నీ నీడ కుంచించుకుపోతుంది.

*

కథలా సాగే కవితలు, ప్రవచనాల్లా సాగే పంక్తులు, జీవనసారాన్ని ఒక వెలుతురు మొగ్గలా చేత్తో పట్టి చూపించే చిన్న చిన్న పద సముచ్ఛయాలు. ఇది కేవలం చదవడం కాదు. రూమీతో కలసి ప్రయాణించడం. రూమీ కూడా నీకేదో ఇస్తున్నానని ఎన్నడూ చెప్పడు. తలుపులు తెరుస్తున్నా… నీలోకే అంటాడు. అప్పుడు నీవు కొవ్వొత్తిలా వెలిగిపోతుంటావు.

A Just-Finishing Candle

పూర్తిగా జ్వలించడానికే కొవ్వొత్తిని తయారు చేస్తారు

అలా అది అంతరించిపోతున్నప్పుడు

దానికి నీడ ఉండదు.

అది మరేమీ కాదు…

దేహం గురించి వివరిస్తున్న వెలుగు నాలిక

ఇటు చూడు

చివరకంటా కాలి కరిగిపోయిన ఈ కొవ్వొత్తి ఎలా ఉందో…

మంచీ చెడుల సంఘర్షణ నుంచి

వాటి నుంచి ఆపాదించుకున్న

గౌరవాలూ, అవమానాల నుంచి

ఎట్టకేలకు బయటపడిన మనిషిలా-

*

‘హంసలదీవి’ వంటి సూఫీ తరహా సున్నితమైన కవిత్వాన్ని రాసిన ప్రముఖ కవి దీవి సుబ్బారావు గారు, సూఫీ కవిత్వం పేరుతో 2004లో రూమీ కవితల తెలుగు అనువాదాలను ఒక పుస్తకంగా తెచ్చారు. ఆయన ద్వారానే నాకు రూమీ కవిత్వంతో పరిచయం మొదలైంది. అలా నాలోకి నాకు తలుపులు తెరిచినందుకు సుబ్బారావు గారిని నేను ఎప్పటికీ మరిచిపోను. ఆయన అనువదించిన రూమీ కవితల్లో ఇది ఒకటి:

కళ్ళ నీరు

దిగుడు బావి నుండి ఏతంతో నీళ్ళను పైకి తోడినట్లు

ఏడుపుతో నీ కళ్ళను నీటితో ఉబికిపోనీ.

నీ హృదయపు మాగాణి పొలంలో

పచ్చటి చివురులు మొలకెత్తనీ.

కన్నీరు కావలిస్తే

కన్నీరు కార్చేవాళ్ళతో దయగా వుండు.

దయ కావలిస్తే

నిస్సహాయులపట్ల దయచూపు.

*

‘నిర్వికల్ప సంగీతం’ వినిపిస్తూ, ‘నీటి రంగుల చిత్రాల’ను దర్శనం చేయిస్తున్న ప్రముఖ కవి వాడ్రేవు చినవీరభద్రుడు గారు కూడా కొన్ని రూమీ కవితలను అనువదించారు. ఆయన బ్లాగు ‘నా కుటీరం’లో వాటిని చదువుకోవచ్చు. ఆయన రాసిన ఓ రూమీ గజల్‌లో కొంత భాగం:

ఈ ప్రపంచానికి సహనం లేదు, స్థిరత్వంలేదు, నేనింకా ఎంతకాలం ఈ పంకంలో పడి పొర్లాలి? నా ప్రేమికుడికి నా ప్రేమ కూడా అక్కర్లేదు.

అతడే నా దుకాణమూ, నా బజారూ అయ్యాక నాకు మరో అంగడి తెరవాల్సిన పనేముంది? నేను నా ఆత్మకే సుల్తానుని, ఈ ప్రపంచాన్నింకా సేవకుడిలా ఎందుకు సేవించాలి?

ఈ అంగడి మూసేస్తాను. అతడి ప్రేమనే నా భాండాగారం. రత్నాల గని దొరికిందినాకు, ఇంకా అంగడి నడుపుకుంటూ కూర్చోడమెందుకు?

నా నెత్తిన గాయమేదీ లేదు. తలకి కట్టు కట్టుకుని తిరగడమెందుకు? నేనీ ప్రపంచానికే వైద్యుణ్ణి. నేనింకా రోగగ్రస్తుడిలాగా కనిపించడం అవసరమా?

హృదయోద్యానవనంలో కోయిలని నేను, గుడ్లగూబలాగా బతకడం తప్పు. అతడి తోటలో గులాబి మొక్కను. ఒక ముల్లులాగా బతకడం కన్నా అపరాధముంటుందా?

*

మతాలకు, సంస్కృతికి మధ్య ప్రేమ వంతెనగా కవిత్వాన్ని నిర్మించిన రూమీ, ‘మనం మరణించిన తరువాత మన సమాధులను భూమి లోపల కాక మనుషుల గుండెలలో చూసుకోవాలి” అని అంటాడు. అలాగే నిలిచాడు. స్థలకాలాలకు అతీతంగా, ప్రయోజనం అనే పలుపుతాళ్ళ బంధనాలకు అతీతంగా ఆయన కవిత్వం జీవనదిలా ప్రవహిస్తోంది.

‘I know you’re tired,

but come. This is the way!’

***

పర్షియా ఎడారిని తడిపిన నెత్తుటిలో పెరిగిన సూఫీ తోట

‘నా ఆత్మ బంధువు ఎవరు?

ఈ ప్రయాణంలో నాకు సరైన తోడు ఎవరు?’

‘ఆ వ్యక్తి ఎవరో ఎదురుపడితే బదులుగా ఏమిస్తావ్?’ ఎక్కడి నుంచో వినిపించిందొక ప్రశ్న.

‘నా తలను కానుక చేస్తాను’ స్థిరంగా వచ్చింది జవాబు.

తోడు కోసం ఆ ఫకీరు చేస్తున్న అన్వేషణకు కారణమైన అసలు ప్రశ్న వేరే ఉంది. ఆ ప్రశ్నకు జవాబు చెప్పగలవాడే తన ఆత్మబంధువు. ఆ వ్యక్తితోనే తన ప్రయాణం పునీతమవుతుందని అతడి నమ్మకం. ఆ ప్రశ్నకు జవాబు చెప్పగల మనిషి కోసం అతడు ఎన్నో ఊళ్ళూ పట్టణాలూ తిరిగాడు. వీధులూ సందులూ గాలించాడు. అందరూ తాము చదివిని పుస్తకాల్లోంచి జవాబులు అప్పజెప్పే ప్రయత్నమే చేశారు. ఎవరూ తమ అనుభవం లోంచి జవాబు జాడను తడిమే ప్రయత్నం చేయలేదు. హృదయంలోంచి ఎవరూ వ్యక్తం కాలేకపోయారు.

అక్షరాల కీకారణ్యాలకు ఆవల ఉన్న దేవుడి హృదయంలోకి వెళ్లాలన్నది అతడి కోరిక. అందుకు మరొక మనిషి హృదయమే మార్గమన్నది అతడి నిశ్చయం.

అలాంటి మనిషి ఒకడు అతడికి కోన్యా పట్టణ వీధుల్లో తారసపడ్డాడు. శిష్యులతో కలసి బజారులో తిరుగుతున్న ఆ ప్రబోధకుడి కళ్ళల్లో కళ్ళు పెట్టి చూశాడు. ఆ ఫకీరుకు నమ్మకం కలిగింది. ఇక ఆలస్యం చేయలేదు. అడిగాడు:

“మహమ్మద్ ప్రవక్త గొప్పవాడా? మహా ప్రబోధకుడు బేస్తామీ గొప్పవాడా?”

“ప్రవక్త మహమ్మదే గొప్ప”

“దేవుడు నాలోనే ఉన్నాడు కాబట్టి నేను గొప్ప అన్నాడు కదా బేస్తామీ. మహమ్మద్ ప్రవక్త ఏమో ‘అనంతమైన కరుణతో నిండిన దేవుడు గొప్పవాడు’ అని చెప్పాడు. దీనికేమంటావు?”

ఆ ప్రశ్నలోని వైయక్తిక మీమాంసను గుర్తించిన మత గురువు ఆ ఫకీరుకు మోకరిల్లాడు. కాసేపటికి తేరుకుని, “దైవంలోని ఒక కోణాన్నే చూశాడు బేస్తామీ. ప్రవక్త అందుకు భిన్నంగా సృష్టికర్త అనంతత్వాన్ని గుర్తించాడు. దాన్ని తెలుసుకోవాలని తపిస్తున్నాడు. తెలుసుకుంటున్న కొద్దీ ఇంకా తెలియనిది చాలా ఉందని తెలుసుకుంటున్నాడు. తెలుసుకోవాల్సిన రీతిలో తెలుసుకోలేదని ఒప్పుకుంటున్నాడు” అని బదులిచ్చాడు.

మురిసిపోయిన ఫకీరు రెండు చేతులూ సాచి అతడ్ని కావలించుకున్నాడు. ఆ మత గురువు ఫకీరును తన హృదయంలోకి ఆహ్వానించాడు.

చరిత్ర పుటల్లో పదమూడో శతాబ్దపు అధ్యాయంలో ఇప్పటి టర్కీలోని కోన్యా పట్టణంలో జరిగిన కథ ఇది. కచ్చితంగా వాళ్ళు అట్లాగే మాట్లాడుకున్నారా అంటే చెప్పలేం. కానీ, వారి అనంతర యానంలోకి వెళితే వారు కలుసుకున్న ఆ సందర్భం మరింత మహత్పూర్వకంగానే ఉండి ఉంటుందనిపిస్తుంది.

జోలెలో ప్రశ్నలు వేసుకుని వీధులు తిరిగిన ఆ దేశదిమ్మరి పేరు షామ్స్ టాబ్రిజి.

అతడి అంతరాత్మ ఏ మత గ్రంథాలూ చెప్పని రహస్యాలను వినిపిస్తుందని నమ్మినవాడు మౌలానా జలాలుద్దీన్ మొహమ్మద్ బల్ఖీ. అనంతర కాలంలో సూఫీ కవిగా సుప్రసిద్ధుడైన “రూమీ” అతడే.

మూఢ భక్తికీ, సత్య శోధనకూ మధ్య అనంత దూరాలున్నాయి. వ్యవస్థీకృత మతం – అది ఏదైనా సరే ‘దైవాన్ని’ తెలుసుకోవడానికి అడ్డంకిగానే ఉంటుందని ఈ జంట కవులు భావించారు. మత గ్రంథాలలో దేవుడి గురించిన భావనలు, ఆదర్శాలనే చూసిన రూమీకి తన ఆత్మబంధువైన షామ్స్‌ జీవితంలోని ప్రతి మలుపులో కనిపించే ప్రతి వస్తువులో, ప్రతిని సన్నివేశంలో దేవుడ్ని చూడగలగడం కొత్తగా అనిపించింది. ఆ పారవశ్యాన్నిషామ్స్ తనతో పరిపూర్ణంగా పంచుకోవడం రూమీని అతడి పట్ల వివశుడ్ని చేసింది. ఈ జీవిత సత్యాన్ని, ప్రాపంచిక దృక్పథాన్ని, మానవ ప్రేమలని ఒకే రకమైన తీవ్రతతో శోధించడానికి సిద్దపడ్డారు వారిద్దరూ. సముద్రంలోంచి ఓ చెంబుడు నీళ్ళు తీసుకుని ఆగిపోయిన బేస్తమీ లాగా కాకుండా ప్రయాణిస్తున్న కొద్దీ తలుపులు తెరుచుకునే ప్రవక్త మార్గంలో ఒకే హృదయమై నడిచారు. వారి స్నేహం ఒక మార్మిక బంధం.

కోన్యాలోని ఇరుకిరుకు సందుల్లో వారు ఎడారి ధూళితో కలిసి ఎగసి పడుతున్న సాంబ్రాణి ధూమాన్ని పీల్చుతూ తిరిగారు. కుప్పలు పోసిన లవంగాలు, యాలకుల పరిమళాలతో అలరారే బజార్లలో సూర్య కాంతిని పరావర్తనం చేసే లోహ పాత్రల మిలమిలల్లో దేహ భారాన్ని విడిచి తేలిపోయారు. చూడడం, స్పర్శించడం కాకుండా ప్రతిదీ దర్శించారు. లోపల్లోపలికి ఒంపుకున్న అనుభవాలను హృదయం ద్వారా వ్యక్తం చేయడం తెలుసుకున్నారు. ఎన్నో నెలల పాటు భౌతిక అవసరాలతో పని లేకుండా నిరాడంబరంగా జీవించారు. స్వచ్ఛమైన సెలయేళ్ళలా సంభాషించుకుంటూ తమ చుట్టూ ఒక కొత్త ప్రకృతిని నిర్మించుకున్నారు.

వారి మార్మిక బంధం మత పరిరక్షక సమూహాలకు సహజంగానే కంటగింపుగా మారింది. గురువు తమను నిర్లక్ష్యం చేస్తున్నారని రూమీ శిష్యులు కోపం తెచ్చుకున్నారు. సమస్యను గుర్తించిన షామ్స్ ఉన్నట్లుండి అక్కడి నుంచి అదృశ్యమైపోయాడు. రూమీ ఒంటరయ్యాడు. షామ్స్ లేని బాధ అతడ్ని కలచివేసింది. షామ్స్‌తో గడిపిన దట్టమైన అనుభవాలతో నిండిన జీవితం నుంచి ఒక్కసారిగా వెలితిలో పడగానే తల్లడిల్లిపోయాడు.

“అప్పుడే ఆయన కవిగా మారాడు. ఓ మార్మిక కళాకారుడిగా పునరుత్థానమయ్యాడు. సంగీతం వినడం ప్రారంభించాడు. వీధుల్లో తిరుగుతూ పాటలు పాడడం మొదలెట్టాడు” అని రూమీ కవిత్వ శోధనకు నలభయ్యేళ్ల జీవితాన్ని అంకితం చేసిన Annemarie Schimmel అనే జర్మన్ పరిశోధకురాలు భావించారు. ఆమె టర్కీలోని అంకారా యూనివర్సిటీలో History of religion శాఖలో ప్రొఫెసర్‌గా పని చేశారు. “Rumi’s World: The Life and Work of the Great Sufi Poet” పేరుతో పరిశోధనాత్మక గ్రంథాన్ని ప్రచురించిన Annemarie, “షామ్స్ సాహచర్యంలో రూమీ mystical ecstacy స్థితికి చేరుకున్నారని విశ్లేషించారు. ఆ మానసిక స్థితికి కొనసాగింపే రూమీ కవిత్వం.

ఇంతలో షామ్స్ డమాస్కస్‌లో ఉన్నాడనే కబురు రూమీ చెవిన పడింది. తన కొడుకు సుల్తాన్ వేలాద్‌ను సిరియా పంపించాడు షామ్స్‌ను వెతికి పట్టుకుని తీసుకురమ్మని.

షామ్స్, రూమీలు రెండోసారి కలుసుకున్నప్పుడు ఒకరి కాళ్ళ మీద మరొకరు పడ్డారు. ఎవరు ప్రేమికుడో, ఎవరు పూజారో ఎవరికీ తెలియదు. ఒకర్నొకరు పట్టుకుని వలవలా ఏడ్చారు.

“నన్ను వదిలి అలా ఎలా వెళ్ళిపోయావ్?” అడిగాడు రూమీ.

“నా మౌన రోదనలు వింటూ వెంటే రావచ్చు కదా. నీ కోసం తివాచీ పరిచే ఉంచాను.” అని బదులిచ్చాడు షామ్స్.

“నేను నిస్పృహలో మునిగాను. నువ్వు నాకేం చేశావో తెలుసా?”

“నువ్వు నన్నేం అడిగావో తెలుసా…”

“నేను నిన్నేమీ అడగలేదు”

“నువ్వు నీ జీవితాన్ని మార్చమని అడగకనే అడిగావు. నేను మార్చాను. బాధపడకు. ఇక నీతోనే ఉంటా”

మళ్ళీ మార్మిక సంభాషణల ప్రవాహం మొదలైంది. చుట్టుపక్కల మళ్ళీ అసూయాద్వేషాలు రగిలాయి. ఈసారి రూమీతో మాటల్లో మునిగిన షామ్స్‌ను ఎవరో పెరట్లోకి పిలిచారు. అలా వెళ్ళిన షామ్స్ మళ్ళీ తిరిగి రాలేదు.

గోనె సంచీలో బందీ అయిన షామ్స్ కళ్ళు తెరిచి కట్లు విప్పుకుని చూసేటప్పటికి చుట్టూ అంతులేని ఎడారి. మండుతున్న సూర్యుడి వేపు రక్తమోడుతున్న ముఖాన్ని పైకెత్తి… రెండు చేతులూ సాచి అడిగాడట షామ్స్ ఇలా: “దేవుడా నిన్నెంత ప్రేమించానో అంతలా మరొకరిని ప్రేమించినందుకు ఇదేనా నువ్వు నాకిచ్చే కానుక?”

మండుటెడారిలో అవిసిపోయాక, చీకటి చల్లదనంలోకి వెళ్ళిపోతూ, “ఈ జీవితాన్నిచ్చినందుకు, నన్నిలా హింసించిన వారి పట్ల క్షమతో ఉండగలిగే శక్తినిచ్చినందుకు దేవుడా నీకు ధన్యవాదాలు” అని పాటలు పాడాడట షామ్స్.

ఆత్మబంధువు నిజంగానే ఎదురుపడితే బదులుగా ఏమిస్తావ్ అన్న ప్రశ్నకు ‘తల తీసి ఇస్తా’ అన్న షామ్స్ చివరికి అన్నంత పని చేశాడు.

ఈసారి రూమీ వద్ద షామ్స్ లేని వెలితి తప్ప మరేమీ లేకుండా పోయింది. డమాస్కస్ వెళ్ళాడు. ఎక్కడెక్కడో అతని కోసం వెతికాడు. ఆ వెతుకులాటలో అతనికి దొరకిన పద్యం… సత్యం:

నేను ఎవరి కోసం వెతకాలి?

అతనే నేను కదా, అతని సారం నాలో పలుకుతోంది కదా…

అవును ఇంతకాలం నన్ను నేనే వెతుక్కుంటున్నాను.

అప్పుడు వాళ్ళిద్దరి కలయిక పరిపూర్ణమైంది అంటాడు The Soul of Rumi, Rumi: The Book of Love, The Essential Rumi పుస్తకాలు రాసిన Coleman Barks. అక్కడి నుంచి రూమీ కవిత్వమై ప్రవహించాడు.

నేను వెళ్ళిపోయే రోజు సమీపిస్తోంది

కానీ, నా చెవిలో ఉన్నదెవరు… నన్ను వింటున్నదెవరు?

నా నోటితో ఈ మాటలు పలికిస్తున్నదెవరు?

అని అంటూ తన కవిత్వ కృతి కర్త షామ్సే అని ప్రకటించాడు. షామ్స్ పేరుతోనే కవిత్వం రాశాడు. అలా పన్నెండేళ్లు పారసీక కవిత్వమై వికసించి… అక్షరాలతో మహా ఉద్యానాన్ని నిర్మించి 1273లో చనిపోయాడు. ఏడు వందల ఏళ్ళు దాటినా ఆ ఉద్యానం వెల్లివిరుస్తూనే ఉంది. దానికి శిశిరం లేదు. అది నిత్య వసంతం.

బాధను ఖాళీ చేయి

ఆ ఆలోచనను ఎవడు సృష్టించాడో ఆలోచించు –

మనిషిని సాత్వికుడిగా, ప్రేమికుడిగా మాత్రమే మిగల్చగల శక్తి ఉన్న ఇలాంటి ఎన్నో సూఫీ తత్వాల్ని వేలాదిగా వినిపించాడు రూమీ. అరబ్బీ భాషలో సుఫ్ అంటే ముతక ఉన్ని అని అర్థం. దానితో నేసిన బట్ట కట్టుకునేవాడు సూఫీ. స్వచ్ఛమైన, నిరాడంబరమైన జీవితానికి ఆ కట్టు ఒక నిదర్శనం. సూఫీగా జీవించినవాడే సూఫీ కవిత్వం రాయగలడు. సూఫీ కవిత్వం చదివితే ఆ తత్వం బోధపడుతుంది.

ఎవరైనా నిన్ను దగ్గరకు తీసుకోవాలని కోరుకుంటే

ముందుగా నువ్వు చేతులు తెరిచి పెట్టుకో…

***

(రూమీ కవిత్వం గురించి కాకుండా నేపథ్యంలోకి వెళ్ళడానికి కారణం, ఆ జీవనయానం నన్ను కదిలింపచేయడం మాత్రమే కాదు. మనిషి కవిగా మారడానికి ఒక పూర్వ స్థితి ఉంటుందని గుర్తు చేయడం కూడా. ఆ స్థితి లేని వాడు తేలిపోతాడు. నువ్వు కవిత్వమయ్యే ముందు నిన్ను కుదిపేసిన గాయమేంటి? నీలో సంచలనాన్ని సృష్టిస్తున్న తుపాను పేరేమిటి? అది పర్షియా ఎడారి ఇసుకను తడిపేసిన వేడి వేడి రక్తమంత తీవ్రమైనది కాకపోవచ్చు. కానీ, అదేమిటో నీకు తెలియాలి.)

***

కోలరిడ్జ్ ‘కుబ్లాఖాన్’ స్వప్న శకలం – వెంటాడే మార్మిక చిత్కళ

కలకూ కవిత్వానికీ ఏమిటి సంబంధం?

గాఢ నిద్రలో లోపల్లోపలి నేత్రాలు దర్శించే ‘చిత్కళ’ మర్మమేమిటి?

సుప్త చేతనావస్థలో దృశ్యంతో పాటు పోగులు పోగులుగా విడిపోతున్న పారదర్శక మనోఫలకం మీద రక్తి కట్టిస్తున్న పాత్రల నడుమ… నాలాగా ఒకడున్నాడు’ అంటూ నలుగురితో కలిసి బెదిరిపోయి… చెదిరిపోయిన కవి పుంగవుడి మెలకువ చెప్పే రహస్యమేమిటి?

నిజమేనా? Every dream is an unorganised poem అన్నది నిజమే కదా! కల అంటే creativity ఒకానొక deeper level of imaginationలోకి వెళ్ళిపోవడమే కదా! ఆ Intensity ఎలా ఉంటుందో అనుభవంలోకి వచ్చింది Samuel Taylor Coleridge రాసిన ‘Kubla Khan, a vision in a dream. A Fragment’ కవిత చదివాక.

కుబ్లాఖాన్ కవిత నా జీవితంలోకి రావడం ఒక కలలాగే జరిగింది. ఒక కలతోనే జరిగింది. బహుశా 2003లో ఒకానొక రాత్రి అగాధ నిద్రలోంచి నేను దిగ్గున లేచాను. తెల్లవారడానికి ఇంకా చాలా సమయం ఉంది. అప్పటిదాకా చూసిన గాఢమైన కలకు ఇంధనంలా గుండె ఇంకా Idle modeలో కొట్టుకుంటోంది. నుదుటి మీద చెమట చిగుళ్లు వేసినట్లుగా పొడుచుకొస్తోంది. క్షణం ఆలస్యం చేయకుండా పెన్నూ పేపరు తీసుకుని నేను చూసిన కలను యథాతథంగా రాసేశాను. ‘నిదురపోని మెలకువ చెప్పిన కల’ అని దానికి పేరు పెట్టాను. అది కవిత్వమని కూడా ఏమీ అనుకోలేదు. పొద్దున్నే ఆ కాయితాన్ని అలాగే కవర్లో పెట్టి “బతికిన క్షణాలు” నా మీద గుమ్మరించిన వేగుంట ‘మో’హన ప్రసాద్ గారికి పోస్ట్ చేశాను. అంతటితో ఆ జ్వరం నుంచి బయటపడ్డాను. సరిగ్గా ఆరు రోజులకు ‘మో’ నుంచి ఉత్తరం. ‘Dream Poem చాలా బాగుంది. కోలరిడ్జ్ రాసిన ‘కుబ్లాఖాన్’ కవిత చదివావా…’ అని అడిగారు. ఆరోగ్యం బాలేక ఆస్పత్రి మంచం మీద ఉన్నానని కూడా ‘మో’ ఆ లేఖలో చెప్పుకొచ్చారు.

అప్పటిదాకా నాకు కోలరిడ్జ్ గురించి అస్సలు తెలియదు. వెంటనే నెట్‌లో కుబ్లా ఖాన్ పొయెం సెర్చ్ చేసి చూశాను. ఒకటి రెండు మూడు నాలుగు అయిదు ఆరు… సార్లు చదివాను (ఇప్పటికీ చదువుతూనే ఉన్నాను). చదువుతున్న కొద్దీ విస్మయం నన్ను స్థాణువుని చేయడం తెలుస్తూనే ఉంది. కుబ్లాఖాన్ ఒక మహాద్భుత స్వప్నం.

నా “నిదురపోని మెలకువ చెప్పిన కల” కవితను కుబ్లాఖాన్‌తో పోల్చే దుస్సాహసమేమీ చేయడం లేదు. కానీ, 1797లో ఒక కవి అనుభవించిన మానసిక స్థితి, 2003లో నేను అనుభవించిన మానసిక స్థితి ఒక్కటేనని మాత్రం చెప్పగలను. రెండూ విభిన్న స్థలకాలాల్లో logicకు అతీతంగా కవిత్వంలోకి అనువదితమైన అచ్చమైన కలలే. ఆ mysterious coincidence నన్ను ఇప్పటికీ వెంటాడుతూంటుంది.

ఒక స్వప్నం కవిత్వమవుతుందా? ఒక కవిత్వం స్వప్నం అవుతున్నప్పుడు… స్వప్నం కూడా కచ్చితంగా కవిత్వం అవుతుంది. నిద్రలో ఉన్నా మెలకువలో ఉన్నా కవిత్వ స్థితే ఒక స్వాప్నిక స్థితి అనిపిస్తుంది నాకు. Poetry is an act of dream అంటారు కదా.

వాస్తవ ప్రపంచాన్ని గాక కాలావధులకు అతీతంగా కలలపై పరిభ్రమిస్తున్న నైరూప్య ప్రపంచాన్ని ఆవిష్కరించడమే కవిత్వం చేయాల్సిన పని అన్న ‘పదచిత్రాల పికాసో’ అజంతా ఇంకా ఏమన్నాడు?

“మనిషిలో అంతర్భూతమై ఉన్న స్వప్నశక్తిని వినిర్గతం చేయడం ద్వారా అతడు ఆశిస్తున్న కొత్త ప్రపంచాన్ని ఆవిష్కృతం చేయగలగాలన్నదే నా కవిత్వ పంథా” అని ప్రకటించాడు.

“అసుర సంధ్య వేల అద్దంలో ఒకరోజు నా ముఖం చూసుకున్నాను

రెండు ఖండాలుగా చీలిన ప్రతిబింబం వెనుక ఎవరో ఉవ్వెత్తుగా లేచిన మనిషి

విచ్చుకత్తుల వలె మెరుస్తున్న అతని చేతులలో నా ఖండిత శిరస్సు…”

వైరుధ్యాల్నివెన్నెముకగా ధరించిన అజంతా ‘స్వప్నలిపి’లోని ఈ కవితలో ‘విచ్చుకత్తుల వలె మెరుస్తున్న ఆ ఉవ్వెత్తున లేచిన మనిషి’ అన్న వాక్యం కూడా కుబ్లాఖాన్ కవితనే గుర్తు చేసింది.

ఆ స్వప్నశక్తి ఎలాంటిదో అనుభవంలోకి తెచ్చుకునేందుకు Kubla Khan కవితలోకి ప్రయాణిద్దాం.

Kubla Khan

a vision in a dream. A Fragment.

In Xanadu did Kubla Khan

A stately pleasure-dome decree:

Where Alph, the sacred river, ran

Through caverns measureless to man

Down to a sunless sea.

So twice five miles of fertile ground

With walls and towers were girdled round;

And there were gardens bright with sinuous rills,

Where blossomed many an incense-bearing tree;

And here were forests ancient as the hills,

Enfolding sunny spots of greenery.

But oh! that deep romantic chasm which slanted

Down the green hill athwart a cedarn cover!

A savage place! as holy and enchanted

As e’er beneath a waning moon was haunted

By woman wailing for her demon-lover!

And from this chasm, with ceaseless turmoil seething,

As if this earth in fast thick pants were breathing,

A mighty fountain momently was forced:

Amid whose swift half-intermitted burst

Huge fragments vaulted like rebounding hail,

Or chaffy grain beneath the thresher’s flail:

And mid these dancing rocks at once and ever

It flung up momently the sacred river.

Five miles meandering with a mazy motion

Through wood and dale the sacred river ran,

Then reached the caverns measureless to man,

And sank in tumult to a lifeless ocean;

And ’mid this tumult Kubla heard from far

Ancestral voices prophesying war!

The shadow of the dome of pleasure

Floated midway on the waves;

Where was heard the mingled measure

From the fountain and the caves.

It was a miracle of rare device,

A sunny pleasure-dome with caves of ice!

A damsel with a dulcimer

In a vision once I saw:

It was an Abyssinian maid

And on her dulcimer she played,

Singing of Mount Abora.

Could I revive within me

Her symphony and song,

To such a deep delight ’twould win me,

That with music loud and long,

I would build that dome in air,

That sunny dome! those caves of ice!

And all who heard should see them there,

And all should cry, Beware! Beware!

His flashing eyes, his floating hair!

Weave a circle round him thrice,

And close your eyes with holy dread

For he on honey-dew hath fed,

And drunk the milk of Paradise.

—

ఒళ్ళు నొప్పులు వేధిస్తుంటే మత్తు మందు తీసుకోవడానికి అలవాటుపడిన కోలరిడ్జ్ తన గాఢ నిద్రలో చూసిన దృశ్యాన్నంతా ఇలా కవిత్వంగా రాశాడు. అప్పటిదాకా చదివిన కుబ్లా ఖాన్ – చెంఘిజ్ ఖాన్ మనుమడు – కథ ప్రభావం ఆయన కల మీద తీవ్రంగా పడింది. ఆ కలలో అతనొక అద్భుత దృశ్యాన్ని దర్శిస్తాడు.

దాదాపు మూడు వందల పంక్తులకు సరిపోయే కలను అక్షరబద్ధం చేస్తున్న క్రమంలో పోర్లాక్ నుంచి ఎవడో వచ్చి ఆయన ఏకాగ్రతకు భంగం కలిగిస్తాడు. అలా ఆ కవితను అసంపూర్ణంగానే వదిలేస్తాడు కోలరిడ్జ్. రాయనైతే రాశాడు కానీ దాన్ని దాదాపు ఇరవయ్యేళ్ల దాకా ప్రచురించలేదు.

1816లో ప్రచురితమయ్యాక చాలా మంది విమర్శకులు దాన్ని చదివి పెదవి విరిచారు. ఇది కవిత్వం కానే కాదు పొమ్మన్నారు. కానీ, ఆ తరువాత ఆధునిక విమర్శకులు ఈ కవితను నెత్తిన పెట్టుకున్నారు. ఇదొక స్వాప్నిక ప్రవాహమని, గాఢమైన అనుభవం సహజంగానే సంక్లిష్టంగా ఉంటుందని, లోతైన కాల్పనిక మార్మికతను ఆవిష్కరించిన ఈ కవిత కోలరిడ్జ్ కవిత్వంలోని మూడు అత్యుత్తమ కవితల్లో ఒకటి అని (మిగతా రెండు: The Rime of the Ancient Mariner, Christabel) తీర్మానించారు.

Stream of consciousness లాగా ఇదొక Stream of dreams. ఒకేసారి కన్న కలే అయినప్పటికీ, ఒకే ప్రదేశంలో జరుగుతున్న సన్నివేశాల సమాహారంగా కనిపించినప్పటికీ, దీనిలోని వైరుధ్యాల నడుమ సారూప్యాలను శోధించడం ఒక సౌందర్యాత్మక హింస. కానీ, కవి స్వాప్నిక మానసిక స్థితిని మనలోకి తీసుకున్నప్పుడు అనుభవంలోకి వచ్చే ప్రయాణం ఎంతో ఉద్విగ్నభరితంగా ఉంటుంది. Deeper intensityని అనుభవించగలం కానీ, ఒక్కోసారి పరిపూర్ణంగా అర్థం చేసుకోలేకపోవచ్చు. అనుభవంలోకి వచ్చిన తరువాత దేన్నయినా అర్థం చేసుకోవాల్సిన అవసరమూ ఉండకపోవచ్చు. అందుకే, ఇలాంటి కవితల విషయంలో అనువాదాల జోలికి వెళ్ళకపోవడమే మంచిది.

ఈ కవితలో కుబ్లాఖాన్ ఒక్కడే నిజం. ఇక, గ్జనాడూ అనే అందమైన పచ్చని ప్రదేశం, అందులోని రాచ మహలు, నదులు, సెలయేళ్ళు. మంచు గుహలు అన్నీ… హేతువుతో నిమిత్తంలేని మార్మికతను నివేదించే దృశ్యాలే.

గ్జనాడూలోని అద్భుతమైన, ఆహ్లాదకరమైన రాచమహలును, చక్కని గుమ్మటంతో అలరారే భవంతిని ఆల్ఫ్ నదీ తీరాన నిర్మించాలని కుబ్లాఖాన్ ఆదేశించాడంటూ ఈ కవిత మొదలవుతుంది. ఆ ఆల్ఫ్ నది ఎలాంటిది? మానవమాత్రుడి ఊహకందనంత పొడవైన నది. పవిత్ర నది. సూర్యుడు కనిపించని సముద్రంలో అది కలిసిపోయేందుకు పరుగులు తీస్తోందట. ఆల్ఫ్ అరబ్ భాషలో మొదటి అక్షరం. దాని ఆర్థం జ్ఞానం. అంటే, ఆ సౌందర్యావరణంలో ఓ జ్ఞాన ప్రవాహాన్ని గుర్తు చేస్తున్నాడు మహా రొమాంటిసిస్ట్ కవి. తన స్వప్నసీమను భౌగోళికంగా వర్ణిస్తూ… కొండలంత ప్రాచీనమైన అడవులు, పరిమళాలు వెదజల్లే చెట్లు… సూర్యకాంతిని ఆవిష్కరించే హరిత మైదానాలను కళ్ళకు కట్టిస్తాడు. ఇంతలో అక్కడి ఎత్తయిన కొండల నడుమ లోతైన లోయలో లోతైన లోయలో దేవదారు వృక్షాలతో నిండిన పవిత్ర ప్రదేశంలో క్రూరుడైన ప్రియుడి కోసం విలపిస్తూ కుంగిపోతున్న చంద్రుడిని వెంటాడే ఓ స్త్రీని దర్శిస్తాడు.

ఆపైన అనేకానేక మలుపులు తిరుగుతూ జీవం లేని సముద్రంలో ఆ నది కలిసిపోతున్న చప్పుడులో కుబ్లా ఖాన్ . రేపటి యుద్ధం గురించి పూర్వీకులు చెప్పిన కాలజ్ఞానం విన్నాడు.

అలల మీద రాచ మహలు గుమ్మటం నీడ తెరలు తెరలుగా ఊగుతుంటుంది. సూర్యకాంతితో మెరిసే మహలు గుమ్మటం… మంచు గుహలు ఒకే చోట ఉండడమనే అద్భుతం అక్కడ సాక్షాత్కరిస్తుంది. మళ్ళీ మరొక విరోధాభాస. కోలరిడ్జ్ వినిపిస్తున్న ఈ కల… కళ్ళనేే కాదు. సకల ఇంద్రియాలనూ ఓ కుదుపు కుదిపేస్తుంది. తాను చూసిన దృశ్యాల తాలూకు వెచ్చదనాన్ని, చల్లదనాన్నీ, సెలయేటి గులకరాళ్ళు పైకీ కిందకూ కదులుతున్న చప్పుడునీ, విఫల ప్రేమిక దుఃఖంలోని జీరనీ, చెట్ల సువాసనల్నీ మన ఇంద్రియాలకు అనుభవైకవేద్యం చేస్తున్నాడు.

చివరి చరణంలో ఈ కల మరో మలుపు తిరుగుతుంది. ఓ అబిస్సీనియన్ నల్ల కన్య డల్సిమర్ వాయిస్తూ అబోరా పర్వతాన్ని గానం చేస్తుంటుంది. ఆమె గీతాన్నీ, సంగీతాన్నీ తనలోకి ఒంపుకుని… బిగ్గరగా గానం చేస్తూ గాలిలో రాచమహలును – మంచు గుహలనూ నిర్మిస్తానని కవి కలలో కలగంటున్నాడు. అంతిమంగా తనను తాను మెరిసే కళ్ళు, చెలరేగే జుత్తుతో ఓ అతీతశక్తిగా, అందరూ చూసి భయపడి బెదిరిపోయే రూపంగా సంభావించుకుంటాడు. ఆ మాయావి చుట్టూ మూడు వృత్తాలు గీసి, భయంతో భక్తితో కళ్ళు మూసుకోండని చెబుతున్నాడు. ఎందుకంటే, అతడు స్వర్గలోకపు అమృతాన్ని తాగిన వాడట.

Creative urgeకు సరిహద్దులను పునర్నిర్వచిస్తూ… మనిషి అంతశ్చేతన శక్తిని,అక్షరాల్లోకి అద్వితీయంగా తర్జుమా చేసినందుకో, జీవితానుభవాలతో కొత్త కాంతిని సంతరించుకునే ఆత్మిక సౌందర్యాన్ని స్వచ్ఛంగా నివేదించే ప్రయత్నం చేసినందుకో… మరెందుకో కానీ ఈ కవిత నన్ను వెంటాడుతూనే ఉంది. నిజంగానే, కవి చుట్టూ కాకపోయినా, ఈ కవిత చుట్టూ మూడు చుట్లు గీసి కళ్ళు మూసుకుంటా అప్పుడప్పుడూ భయం భయంగా ఇంకా ఏవో అర్థాలు తెలుస్తాయని.

కుబ్లాఖాన్ కవిత నాకు పరిచయం కావడానికి ముందు నేను రాసిన ‘నిదురపోని మెలకువ చెప్పిన కల’

https://anekavachanam.wordpress.com/2010/06/10/%E0%B0%A8%E0%B0%BF%E0%B0%A6%E0%B1%81%E0%B0%B0%E0%B0%AA%E0%B1%8B%E0%B0%A8%E0%B0%BF-%E0%B0%AE%E0%B1%86%E0%B0%B2%E0%B0%95%E0%B1%81%E0%B0%B5-%E0%B0%9A%E0%B1%86%E0%B0%AA%E0%B1%8D%E0%B0%AA%E0%B0%BF%E0%B0%A8/ కూడా ఇలా ఓ కొత్త స్వాప్నిక ప్రపంచాన్ని నాకు చూపించింది. ‘ఆంధ్రజ్యోతి వివిధ’లో ఈ కవిత అచ్చయినప్పుడు “మృత్యుశయ్య మీద ప్రత్యక్షమైన కవి పుంగవుడు” ఎవరో పోల్చి చెబుతూ, ఆ కవి రాసిన “నుంచుని చూసే కల”ను గుర్తు చేసి నా స్వప్నంలోకి తలుపులు తెరుచుకుని వచ్చి పలకరించాడు కవి మిత్రుడు Naresh Nunna.

“ఇంతకీ ఆ మూడు నౌకలు దేనికి సంకేతం” అని ప్రశ్నిస్తూ రంగుల అక్షరాలతో అందంగాా ఓ పోస్టుకార్డు రాశారు చెట్టు కవి ఇస్మాయిల్. నేను మాత్రం బదులివ్వలేదు.

పోర్లాక్ నుంచి వచ్చిన వాడెవడో తలుపు కొట్టి కోలరిడ్జ్‌ను డిస్ట్రబ్ చేసి మూడు వందల పంక్తుల కవితను 54 లైన్లకే పరిమితం చేసే పాపం మూటగట్టకున్నాడని చెప్పాను కదా. వాడిని తిట్టుకుంటూ, “An opium influenced dream ఎవరో తట్టి లేపితే చెదిరిపోతే ఎవడు రాయాలిరా అంతటితో ఆగిపోయిన కవిత్వాన్ని” అంటూ పదేళ్ల తరువాత 2013లో రాసిన కవిత “నేనొక కల.” https://anekavachanam.wordpress.com/2013/11/

నిద్రలోంచో నిర్నిద్రలోంచో… లోలోతుల నుంచి అసంకల్పితంగా బయటకు తన్నుకొచ్చిన మార్మిక సృజనకు ఎంత బలం ఉంటుందో చెప్పడానికే ప్రయత్నం. ఇలాంటి కవితలను చదవడమంటే, కవి వెళ్ళిపోయినా అతడి కవిత్వ హృదయంలో ఆత్మికంగా సంచరించడం. అతడి కవి సమయంలో పలవరించడం.

మన జీవితంలో దొరకని కొన్ని అమోఘమైన అనుభవాలలో మన ఆత్మల్ని తరింప చేసే అద్భుతమే కవిత్వం.

***

© PasunuruSreedharBabu

‘అక్షర నక్షత్రాల ఆకాశంలోకి…. స్వాగతం’

ఆకాశం పక్షులూ పూలూ నక్షత్రాలూ సీతాకోకచిలుకలూ మబ్బులూ మోహాలూ గాయాలూ కన్నీళ్ళూ నెత్తుటి చుక్కలూ కలలూ చీకట్లూ… ఇవేవీ లేకుండా కవిత్వం రాసినవాడెవడైనా ఉన్నాడా?

వీటన్నింటి వెనకాల రంగులు వెలిసిపోతున్న జ్ఞాపకాల చిత్తర్వులను అరిచేతులు అడ్డం పెట్టుకుని చూసుకుంటూ శిశిర వనాల్లో చితి పేర్చుకుంటూ రగిలిపోయేవాళ్ళు…

స్వప్నాల జాడల వెంట కాగడాలు పట్టుకుని గొంతు పెకలించేవాళ్ళు…

అగాధాల అవమానాల నుంచి ఊటలా పెల్లుబికేవాళ్ళు…

మార్మికులు

స్వాప్నికులు

అస్తిత్వ పోరాట యోధులు

ఎవరైనా సరే… పేరేదైనా సరే… సకలేంద్రియాలతో అనుభవాల గాఢతలో మమేకమై మరో ఇంద్రియంలా కవిత్వాన్ని మోస్తూ తిరిగేవాళ్ళే అసలు సిసలు కవులు.

ఇలాగే నడవాలంటూ… ఈ దారిలో వెళితేనే, ఇదిగో ఈ వంతెన దాటితేనే సమసమాజమో స్వర్గమో దొరుకుతుందంటూ నమ్మించి బెదిరించి భయపెట్టి రక్తం పారించారెందరో తరతరాలుగా అంటూ వాపోతాడో లాటిన్ అమెరికన్ కవి.

స్వేచ్ఛగా… వాన చినుకు గచ్చుమీదో నేల మీదో నీటి మీదో పడి చిట్లిపోయినంత సహజంగా ఒక అనుభవంలోంచి వికసించడం తెలిసిన వాడికి నిజంగానే దారేదో తెలిసిపోతుంది.

‘మనకు తెలిసిన ఈ విశ్వానికంతటికీ ఒక్కడే ప్రేమికుడు-

వాడెవడో తెలుసా… అద్భుతమైన కవి’అంటాడు వాల్ట్ విట్మన్. అమెరికాకు సాహిత్య స్వేచ్ఛను ప్రకటించిన వాడిగా చరిత్ర సృష్టించిన ఈ ఆధునికుడు, I am large, I contain multitudes అన్నాడప్పుడెప్పుడో వందేళ్ళ కిందటే తన ఆత్మాలాపనలో.

“నేను నీలోంచీ

నీవు నాలోంచీ

మనిద్దరమూ మరెవడి లోంచో

సామూహిక ఆత్మల సహస్ర విచ్ఛేదనల్లోంచి

…ఇంకా ఏకవచనంతో సంబోధిస్తారేం?

ఆ మాత్రం గౌరవం లేదూ మనిషంటే…

నేనొక అనేకవచనం” అని సరిగ్గా ఇరవయ్యేళ్ల కిందట నేను గొంతు చించుకునేటప్పటికి నాకింకా విట్మన్ కవిత్వంతో పరిచయం లేదు.

ఆ తరంలో అందరిలాగే శ్రీశ్రీ జ్వరంతో మొదలై తిలక్ కవిత్వంలో తేలిపోయి… పఠాభి ఫిడేల్ రాగాల డజన్‌కు బెదరిపోయి, చలాన్ని ప్రేమించీ పేచీ పడీ, కాళోజీ గొడవలో పడి, గద్దర్ పాటలతో రెచ్చిపోయి, సుద్దాల హనుమంతు తత్వ లాలిత్యంలో తేలిపోయి, బైరాగిలో కొంతకాలం గడిపి, త్రిపుర కథల నడుమ దారి తప్పి, ‘మో’హంలో కొట్టుమిట్టాడి, ఇస్మాయిల్ దగ్గర ఏదో రహస్యం ఉందని కాకినాడ వీధుల్లో తిరిగి, వజీర్ రెహ్మాన్ సాహసినీ, రేవతీ దేవి శిలాలోలితనీ ప్రేమించి, వీరభద్రుడి నిర్వికల్ప సంగీతాన్ని శ్వాసిస్తూ, సీతారాం “S/o మాణిక్యం’, ‘దీపశిల’ సిద్ధార్థల Internal monologue ను వింటూ బతికిన జీవితంలో కాలం కసాయి కత్తి మీద ఛండాలుడు చేసిన గర్జనను వినిపించిన శివసాగరుడూ ధ్వనిస్తూనే ఉన్నాడు నిరంతరం. ఇంకా ఇలా ఎందరెందరో…

అందుకే… నీ రేఖ ఏదంటే నాది వక్రరేఖ అనే చెబుతాను.

గీత గీసి పోత పోసిన సిమ్మెంటు రోడ్డు కాదు… వంకలూ వంపులూ తిరుగుతూ పోయే వాగునేనంటాను.

I contain multitude అనడానికి ముందు ఆ పై వాక్యాలలో విట్మన్ ఏమన్నాడు?

Do I contradict myself?

Very well, then I contradict myself.

అందుకే, ఆయన కవిత్వం Leaves of Grass వైయక్తిక, సార్వజనీనాల మహోత్సవం.

సామాజికం కాని వైయక్తికం ఉంటుందా? వ్యక్తి శోష లేని సమాజ ఘోష ఉంటుందా? సమూహంలోని వ్యక్తి అంతర్ముఖత్వంలోంచి… అనుభవాల గాఢాలింగనాల్లోంచి పుట్టుకొచ్చే అక్షరాలు కావాలి. నువ్వేదైనా చెప్పు… అది ముందు కవిత్వం కావాలి. నువ్వు చెప్పింది సమ్మతమో కాదో తరవాత సంగతి.

‘కవిత్వ క్లుప్త లిపి తెలీనివాడికి తెలుసుకోనిష్టం లేనివాడికి అంతా అస్పష్టతే. అస్పష్టతకూ సంక్లిష్టతకూ plurality of meaningకీ మనకసలింకా నిర్వచానాలే లేవు’పొమ్మంటాడు ‘మో’.

పదాల పోహళింపుతో కాక గాఢమైన అనుభవాన్ని తపస్సులా అక్షరాల్లోకి అనువదించినప్పుడు భాష నీ చుట్టూ మోకరిల్లుతుంది. అలంకారాలు, సకల నిర్మాణ రహస్యాలు వ్యక్తావ్యక్తాలాపనను వినిపించడంలో సహజంగా ప్రతిఫలిస్తాయి. వర్తమాన సామాజిక దర్శనం అందులో అనివార్యంగా ఉంటుంది.

ఎందుకంటే, ప్రతి పదానికీ ఒక నిబిడీకృత శక్తి ఉంటుంది. ఏదో బలంగా చెప్పాలనుకున్నప్పుడు ఆ శక్తి ఒక ప్రతీకలానో రూపకంలానో ఉత్ప్రేక్షలానో ప్రత్యక్షమవుతుంది. ఈ గాఢత్వంలో ఆలోచనల ఘర్షణ ఉంటుంది కాబట్టి అది ఉద్యమ గీతంలా concreteగా ఉండకపోవచ్చు, abstractiveగానే ఉండవచ్చు. అదే pure poem అనే వాదనతో నాది ఏకీభావం.

Concrete గా ఉంటూనే నినాదప్రాయమై తేలిపోకుండా ఉండాలంటే శ్రీశ్రీలా “శిశువు చిత్ర నిద్రలో ప్రాచీన స్మృతులూచే చప్పుడు / ఉరితీయబడ్డ శిరస్సు చెప్పిన రహస్యం”వినగలగాలి.

చెరబండరాజులాగా, “రాయిరప్పకు సెప్పనా నా గోడు.. నేనె రాయైపోదునా/ చెరువులో దూకనా/ చెరువయ్యిపోదునా’ అంటూ వేదనలో మార్మికతను ధ్వనించగలగాలి.

Pluralistic గా ఇంకా ఇంకా విడిపోతున్న సమాజంలో కవి ఆంతరిక సంభాషణే అసలు నిజం అనిపిస్తుంది. రేపటి ఘర్షణ అంతా truth vs. truth అంటున్నారుగా ఆధునిక తాత్వికులు.

ఈ ఘర్షణ దిశగా దృక్కులు సారిస్తున్న కవిత్వాన్ని, బహిరంతర యుద్ధారావాన్ని వినిపించే కవిత్వాన్ని, నాకు చేతనైనంతలో ఒక మోనోలాగ్‌లాగా వినిపించడానికి ఇలా కవి సంగమంతో మీ ముందుకు వస్తున్నాను.

నిజానికి, నాకిలా కవిత్వం గురించి వచనంలో వ్యక్తమవడం కత్తిమీద సామే. కానీ, తప్పదన్నాడు కవి యాకూబ్. ఈ సాములో ఆరితేరిన వారు మనకెందరో ఉన్నారు. వారికి వినయంగా నమస్కరిస్తూ, ఆధునిక కవిత్వ విమర్శనాస్త్రాలతో, కళారీతుల శస్త్రాలతో చేసే శస్త్ర చికిత్స ఇది కాదని విన్నవిస్తూ… పఠిత హృదయంలో మంచి కవిత్వం సృష్టించే సంచలనాన్ని నిజాయితీగా పంచుకోవడమే ఈ ప్రయత్నమని విజ్ఞప్తి చేస్తున్నాను.

మరో మాట, అకడమిక్ డిసెక్షన్‌లు కోరుకునే వారూ ఈ తోవలోకి రానక్కరలేదు. కవిత్వ సంగమ యానంలో కాసేపు తేలిపోవడానికి, క్షణాల్ని కణాల్ని కదిలించి హృదయంలో లయనో, విలయాన్నో, విస్ఫోటనాన్నో స్పృష్టించిన కొన్ని అక్షరాల నక్షత్ర ధూళిలో నిలువెల్లా వెలిగిపోదామనుకుంటే ఈ తోవలో నాతో రండి.

ఇది నక్షత్రపురం తోవ.

***

(కవిసంగమం కాలం – నక్షత్రపురం తోవ -1)

నవంబర్ 27, 2019

“మళ్ళీ” వద్దు

రాత్రి వెలిగించుకున్న దీపాలన్నీ
గాలికి రాలిపోయాయి…
పొద్దున్నే ఎవరో వీధినంతా
ఊడ్చేస్తూ వెళ్తుంటే
మరీ ఒంటరైపోయా
మరీ చీకటైపోయా-

అదే రాత్రి
కన్నీటి బిందువుకు దేహమై వేలాడి
ఆడి ఆడి పడిపోయినప్పుడు
తెగిన జలపాతంలా
తెలీని అగాధంలోకి-

మునివేళ్ళ మీద పెదాలు పూయించిన
దేహాకాశాన్ని పరవశిస్తూ
కాలిన క్షణంలా
రాలిపోయాక…
స్మృతికీ గతికీ మధ్య
చితికిపోయి…’చితి’కి పోతూ…

ఇంకిప్పుడు చేయందించడానికి
ఎవరున్నారని?

అయినా…
లోతెంతో తెలుసుకోవాలని
తహతహలాడుతున్నవాడికి
ఎవరో అందించే చేయితో ఏం పని?

మళ్ళీ కలవాలన్న ఆశ కూడా లేదు
అసలు ఏదీ కూడా
‘మళ్ళీ’ చేయాలని లేదు-
—

అసలైన కవి ఓ sniper అన్న ‘అకవి’ నికనోర్ పర్రా

తెల్ల కాగితం మీద కవిత్వం రాస్తే…
తెల్ల కాగితం కన్నా బాగుండాలి
కాకపోతే, తెల్ల కాగితాన్ని
పాడు చెయ్యటమెందుకూ?

ఈ నాలుగే నాలుగు పంక్తులు నాలుగు రోజుల కింద ఇక్కడ పోస్ట్ చేసినప్పుడు అది చాలా మందికి నచ్చింది. అంత గొప్ప వాక్యాలు రాసిన కవి గురించి అలా నాలుగు ముక్కలు చెప్పి వదిలేస్తే ఎలా అనిపించింది. అందుకే, ఆ కవి ఎవరో, నాకెందుకు నచ్చాడో నలుగురితో పంచుకోవాలనిపించింది. పదాలను నగ్నంగా విసిరి… అందంతో, వ్యంగ్యంతో చూసే కళ్ళనీ, చూపే హృదయాన్నీ కోసుకుపోయేలా చేసిన ఆ కవి గురించి, ‘అకవి’ గురించి చెబుతూ అతడి అకవిత్వాన్ని కాస్త మీతో కలసి మననం చేసుకోవాలనిపించింది.

ఇరవయ్యో శతాబ్దపు అత్యాధునికుల్లో ఒకడైన ఆ కవి పేరు నికనోర్ పర్రా. అతడి తల మీద జుట్టు నిక్కబొడుచుకుని అన్ని దిక్కులనూ గుచ్చినట్లు చూస్తుంది. ఈ లాటిన్ అమెరికన్ కవి చిలీ దేశంలో పుట్టాడు. స్పానిష్ భాషలో కవిత్వం రాశాడు. చిలీలోనే తన కన్నా పదేళ్ళ ముందు పుట్టిన మరో మహానుభావుడు రొమాంటిక్ రాడికల్ పాబ్లో నెరుడానే భీకరంగా ఇన్ఫ్లుయెన్స్ చేసిన వాడు. 1954లో నికనోర్ మొదటి కవితల పుస్తకం Poemas y antipoemas (కవితలు – అకవితలు) అచ్చు వేయించే పని నెరూడానే భుజాలకెత్తుకున్నాడు. ఆపై కవిత్వంలో అతడి నీడనూ మోశాడు.

నికనోర్ పర్రాను నాకు పరిచయం చేసిన వాడు నాకిష్టుడైన సదాబాలకుడు ‘ఇస్మాయిల్’. కవిత్వంలో నిశ్శబ్దాన్ని ప్రతిపాదించిన ఈ చెట్టు కవి… దేశవిదేశాల కవుల్లో తన ప్రతిపాదనకు దగ్గరగా ఉన్నవారిని ఎంచుకుని వారి వ్యక్తిత్వాన్ని, కవిత్వాన్ని పరిచయం చేస్తూ ‘రెండో ప్రతిపాదన’ పుస్తకం ప్రచురించాడు. 1997లో నా చేతిలోకి వచ్చిన ఆ పుస్తకం నాకు నికనోర్ పర్రాను పరిచయం చేసింది.

సునీల్ గంగోపాధ్యాయ, శంఖ ఘోష్ వంటి బెంగాలీ కవులను మొదలుకొని బెర్‌టోల్ట్ బ్రెహ్ట్, నెరూడా, చోంగ్ హ్యోన్ – జోంగ్ వంటి కవుల సారాన్ని సరళంగా చెప్పుకొస్తారు ఇస్మాయిల్ అందులో. ఇంకా, సుజాతా భట్ “చెరుకు గడ” కవిత కూడా గుర్తు చేసి జీవితాంతం గుర్తుండేలా చేశాడు. ఈ వరసలో పుస్తకంలో చివరన కనిపించిన వాడు నికనోర్ పర్రా.

[‘చిలకలు వాలిన చెట్టు, రాత్రి వచ్చిన రహస్యపు వాన’తో ఇస్మాయిల్ నన్ను ఇరవైల్లో ఆవహించాడు. “కప్పల నిశ్శబ్దం” హైకూలు నన్ను కొన్ని హైకూలు రాసేలా ప్రేరేపించాయి. ‘కవిత్వంలో నిశ్శబ్దం, రెండో ప్రతిపాదన’ చదివాక నేను కవితల పుస్తకం అంటూ ప్రచురిస్తే అది ఇస్మాయిల్ గారి ముందుమాటతోనే అని నిర్ణయించుకున్నాాను. కానీ, ఆయనకు నా కవిత్వం ఆనుతుందా? నా అక్షరాలను ఇష్టపడతాడా? నా కోరికను మన్నిస్తాడా? అనే భయం. అడగడానికీ బెరకు. కానీ, ‘కరుణ ముఖ్యం’ అని చెప్పినవాడు నా కవితలను పోస్టులో పంపించి, ఒక కార్డు ముక్క రాస్తే కరుణించాడు. నా “అనేకవచనం” కవితా సంకలనానికి “పూర్వవచనం” ప్రసాదించాడు.]
https://anekavachanam.wordpress.com/2009/11/01/

‘రెండు పరస్పర వ్యతిరేక వైఖరుల్ని రంగరించి, తాకితే చుర్రుమనే అవహేళనా ద్రావకాన్ని తయారు చేసాడు పర్రా’ అని పరిచయం చేస్తూ ఆయన కవితలను-అకవితలను కొన్నింటిని శుభ్రంగా అనువదించి చూపించారు ఇస్మాయిల్. ఆయన మాటల్లోనే ‘శాస్త్రీయ దృక్పథాన్ని కవిత్వానికి వర్తింపచేసినవాడు పర్రా.’

నికనోర్ పర్రా కళాకారుల కుటుంబంలో 1914లో జన్మించాడు. ఆయన సోదరి వియోలెట్టా పర్రా ప్రఖ్యాత చిలీ జానపద గాయని. చిలీ యూనివర్సిటీలో ఆ తరువాత ఆక్స్‌ఫర్డ్ యూనివర్సిటీలో గణిత, భౌతిక శాస్త్రాలు అధ్యయనం చేసిన నికనోర్ పర్రా సాహిత్యంలో శాస్త్రీయ దృక్పథాన్ని వినిపించే ప్రయత్నం చేశాడు. అదీ చాలా సులువైన భాషలో. పాబ్లో నెరుడా కవిత్వగానానికి భిన్నంగా అందరూ మాట్లాడుకునే భాషలోనే వ్యంగ్యాన్ని, పరిహాసాన్నీ ధ్వనించేలా కవిత్వ సృజన చేశాడు.

అలాగని, రాజకీయ కవిత్వం రాసినా, రాయబారిగా రాణించినా, చిలీ కమ్యూనిస్టు పార్టీ తరఫున అధ్యక్ష పదవికి నామినేట్ అయ్యే అవకాశాన్ని అందుకున్నా చివరకు ప్రేమ కవిగా, ప్రేమతో… చిన్మయానందంతో మృత్యువును జయించిన కవిగా నిలిచిపోయిన నెరుడాను ఎదిరించాడేమో కానీ వ్యతిరేకించలేదు నికనోర్ పర్రా.

‘నెరుడాను కొట్టిపారేయాలంటే రెండే మార్గాలున్నాయి.
ఒకటి అతడ్ని చదవకుండా ఉండడం
రెండు… అతడ్ని అపనమ్మకంతో చదవడం
కానీ, ఈ రెండు ప్రయత్నాల్లోనూ నేను విఫలమయ్యాను’ అంటాడు నికనోర్.

‘ఎన్నో ఏళ్ళు నెరుడాకు పొరుగువాడిగా, విద్యార్థిగా, పాఠకుడిగా ఉన్నాను. ఆయన నన్ను నిలువెల్లా ఆవహించాడు. ఆయన గురించి ఆలోచించకుండా గడిచిన రోజు నా జీవితంలో లేదు’ అని పర్రా ఓ సందర్భంలో చెప్పుకున్నాడు.

నెరుడా, విట్మన్‌లతో పాటు కాఫ్కా మాయలోనూ పడిన ఈ కవి తనదైన మార్గం ఎంచుకోవడం కోసం తీవ్రంగా ఉద్యమించాడు. కవిత్వాన్ని శ్రీశ్రీ అన్నట్లు భూమార్గం పట్టించడమే అతని మార్గం. ఛందో బందోబస్తులన్నీ ఛట్ ఫట్‌మని తెంచిన తరువాత వచ్చిన కవిత్వం కూడా మర్యాదస్తుల నాణ్యమైన భాషలో ఉండడమేమిటన్నది అతడి ప్రశ్న. రాజకీయోద్యమ కవిత్వంలోని ఒక తరహా ఇలీట్ నేచర్‌ను ధ్వంసం చేయాలనుకున్నాడు. నెరుడాతో అతడి పేచీ అంతా కూడా ఈ ఇలీట్ నేచర్ గురించే.

“ప్రజలు మాట్లాడుకుంటుంటే కవులు పాడుతున్నారు.. ఆ పాటలు పాడే పనేదో పక్షులకు వదిలేయండి” అంటాడు నికనోర్. ఒకసారి న్యూయార్క్ టైమ్స్‌కు ఇంటర్వ్యూ ఇస్తూ, ‘కవి తనను తాను నిందించుకుంటున్నప్పుడు, మానవత్వాన్ని నిలదీసేటప్పుడు… అందులో ఎంతో హాసం, పరిహాసం, వ్యంగ్యం ఉంటుంది. అప్పుడు కవి ఏదీ ఆలాపించడు. ఒక కథ చెబుతాడు, ఒక అకవిత చెబుతాడు’ అని అన్నాడు.

ఉద్యమ కవి లేదా కవి-యోధుడు ఉన్న చోటే ఉండి తుపాకిని గురి పెడితే, అకవి తన చేతి వేళ్ళ సమూహంతో పోరాడుతాడు. ఇద్దరి పోరాటం ఒక్కటే. లక్ష్యం ఒక్కటే. పంథా వేరు. ఆ మాటకొస్తే అకవే మాటు వేసి గురి చూసి కొడతాడు. అతడి టెక్నికే వేరంటాడు పర్రా. అలాగని, అకవి.. ఉద్యమకవిని తోసిపుచ్చడు. అతడికి దూరంగా ఉండి పని చేసుకుంటాడు. ఆ దూరం వల్ల అకవి మార్గం కొంత అస్పష్టంగా కనిపించవచ్చంటాడు. సాహిత్యంలో సామాజిక-వైయక్తికాల మీమాంసను అంత స్పష్టంగా తేల్చేస్తాడు.
ఆయన అకవిత్వ ధోరణి ఎలా ఉంటుందో చూడండి.

“I Take Back Everything I’ve Said” కవితకు ఇది నా అనువాదం.

‘నేను చెప్పిందంతా వెనక్కి తీసుకుంటాను”
…..
నేను వెళ్ళిపోయే ముందు
నేనొక చివరి కోరికను కోరాలి కదా:

ఉదార హృదయమున్న పాఠకుడా
ఈ పుస్తకాన్ని తగులబెట్టు

నేను చెప్పాలనుకున్నది ఇది కాదు

ఇది రక్తంతో రాసిందే అయినప్పటికీ
నేను చెప్పదలచుకున్నది ఇది కాదు.

నన్ను మించిన విచారమేదీ ఉండకపోవచ్చు
నేను నా నీడతోనే ఓడిపోయాను:
నా మాటలు నా మీదే ప్రతీకారం తీర్చుకున్నాయి.

నన్ను క్షమించు పాఠకుడా.. ఓ ప్రియ పాఠకుడా
నీకు నేను ఒక వెచ్చని కౌగిలింతతో వీడ్కోలు చెప్పలేను.
విచారంతో నిండిన ఒక బలవంతపు నవ్వుతో
నీ నుంచి సెలవు తీసుకుంటున్నాను.

బహుశా.. నా కథ అంతా అంతేనేమో
కానీ, నా చివరి మాట మాత్రం విను:

నేను చెప్పినదంతా వెనక్కి తీసుకుంటాను
ప్రపంచంలోని చేదునంతా భరిస్తూ
నా మాటలు నేను వెనక్కి తీసుకుంటాను.

(మిల్లర్ విలియమ్స్ చేసిన ఆంగ్లానువాదం నుంచి తెలుగులోకి)

యువకవులు అంటూ పర్రా రాసిందే మరో కవిత… ఇస్మాయిల్ సృజనానువాదం:

“Young Poets”
….
యువ కవుల్లారా
మనస్సు విప్పి మాట్లాడండి
మీ శైలిని మీరే ఎన్నుకోండి
రోడ్డు దాటటానికి ఒక్కటే పద్ధతని
లోకం చేత ఒప్పించటానికి
రక్తం కాలువలు కట్టించారు.

కవిత్వంలో అంతా మీ ఇష్టం.

తెల్ల కాగితం మీద కవిత్వం రాస్తే
తెల్లకాగితం కన్నా బాగుండాలి.
కాకపోతే, తెల్లకాగితాన్ని
పాడు చెయ్యటం ఎందుకూ?
—
అదన్నమాట తెల్లకాగితం కథ. తెల్లకాగితాన్ని తేజోవంతం చేసిన అతడి కవితలను చదవాలంటే ఈ తరం పాఠకుడికి ఏమంత కష్టం? గూగుల్ తల్లిని ఓ మాట అడిగితే చాలు.

‘ప్రేమ నేరాలన్నింటినీ క్షమించేయండి’ అని ప్రకటించిన నికనోర్ పర్రా కోసం మృత్యువు కూడా ప్రేమగా నిరీక్షించింది. ఈ అకవికి నిండు నూరేళ్లు కాదు 103 ఏళ్ళు నిండిన తరువాత మొన్న 2018లోనే తన వెంట తీసుకుని వెళ్ళిపోయింది.

– పసునూరు శ్రీధర్ బాబు

—

‘ఇది ఆకాశం కోల్పోయిన పక్షి కథ… ఇది మనుషుల్ని కోల్పోతున్న భూమి కథ’

‘ఆమె తనను చూసి దించుకుంటున్న
కనురెప్పలపై నడుస్తోంది’

ఈ ఒక్క వాక్యంలో ఎంత బాధ? ఎంత కసి? ఎంత వేదన? ఎంత కవిత్వం? మన సిగ్గుమాలిన, చేతకాని, తిరగబడలేని, తిరోగామి బతుకులను తొక్కుకుంటూ ఆమె నడుస్తోంది. నాగ్‌పూర్ సెంట్రల్ జైలులో బందీగా ఉన్న ప్రొఫెసర్ జిఎన్ సాయిబాబా సహచరి వసంతను చూసిన తరువాత కృష్ణుడు రాసిన ‘ఆమె పేరే ఆమె శ్వాస’ కవితలోని వాక్యాలివి.

‘ఏమైనా మారిందా? కాలంతో పాటు అన్నీ మారతాయంటారు. కానీ, ఏదీ మారలేదెందుకో అని వాపోతాడు కృష్ణుడు.

విప్లవం నిరంతర నినాదం
విముక్తి ఒక ఎండమావి
కాగడాలు వెలుగు చూపలేదు
దీపం కాంతులూ దారి చూపలేదు… అంటూ మూడో కవిత్వ సంపుటి ‘ఆకాశం కోల్పోయిన పక్షి’లో ఇన్నేళ్ళ ప్రయాణం మిగిల్చిన నిరాశను ధ్వనిస్తాడు. కానీ, ‘జేబుల్లో కాగితాలే జీవన సంగీతాలు’గా పాడుకుంటున్నవాడి ఆశ చావదు కదా. అందుకే, అంటాడు ‘మనిషి పాతబడతాడు. కానీ, నేను పాతబడని కవిత్వాన్ని చూశాను. సమాజం తిరగబడడాన్ని చూడలేదు. కవిత్వం తిరగబడడాన్ని చూశాను’ అని శుద్ధ వచనంలో ఈ పుస్తకానికి రాసుకున్న ముందుమాటలో.

తటస్థత్వాన్ని చీదరించుకుంటాడీ కవి. జ్ఞాపకాల ఓదార్పులను ఒక్కోచోట ఆశ్రయించినా నాస్టాల్జిక్ చితి మీద రొమాంటిక్ జ్ఞాపకాల్ని కాల్చుకు తినడాన్ని అసహ్యించుకుంటాడు.

‘నేనిప్పుడు
శవాన్ని మోయలేను
మిగతా ముగ్గురేమనుకున్నా సరే
నా భుజానికి స్వేచ్ఛ కావాలి’ అని ప్రకటిస్తాడు శవాన్ని మోయలేను అనే కవితలో. అంతేకాదు, ఆ భుజం ఎందుకు కావాలో కూడా చెబుతాడు. ‘చిగురిస్తున్న చెట్లను ఆలింగనం చేసుకోవడం కోసం, కేరింతలు కొట్టే పసిపాపను ఎత్తుకోవడం కోసం… ఒక జీవితం కోసం యుద్ధం చేయడం కోసం నాకు భుజాలు కావాలి’ అంటాడు. ఇదంతా ఎలా సాధ్యమంటే..

శవం ఒక గతం
నేనొక నిత్యవర్తమానం
శవాన్ని వదలించుకుంటేనే
రేపటి సూర్యకిరణం కోసం
నా పయనం…”

ఇదీ వరస. కృష్ణుడి దారి రహస్యమూ మార్మికమూ కాదు. అది బయటకూ లోపలికీ దారితీసినా దాని గమ్యం ఒక్కటే ఉద్యమించడం. ఏ మార్పునైతే కలగన్నామో అది ఎందుకు రాలేదని ఆగ్రహించడం. అందుకు అడ్డుపడుతున్న శక్తుల గుట్టు విప్పడం. చెమట తడి తెలియని చేతుల్లో లెక్క తెలియని నోట్లు ఎందుకున్నాయో ప్రశ్నించడం.

‘నీవు గర్జించినప్పుడు
వసంత మేఘంలో తడిసి ఆనందించాను’ అని కౌమార ప్రాయంలో రగిలిన జ్వాలను మోస్తున్న వాడు, దేశ రాజధానిలోని ఉదారీకరణ మధ్య – నెత్తురు ఉదారంగా ప్రవహించడమే నేడు ఉదారీకరణ అనేస్తాడోచోట – ఉపన్యాసాల కాలుష్యాల మధ్య నగరం కోల్పోతున్న చైతన్యాన్ని చూసి విస్మయం వ్యక్తం చేస్తున్నాడు. శవవ్యాపారుల చరిత్ర హీనుల చట్టసభల్లో మృత్యుకేళిని వినిపిస్తున్నాడు. నినాదం ఆర్తనాదమైన సందర్భం ఇది… ఇది కదా కవిసమయం అని ఆక్రోశిస్తున్నాడు. చైతన్యమే ఆకాశం… పక్షి ఆకాశాన్నే కోల్పోయిందని తేల్చేస్తున్నాడు.

‘చేతివేళ్ళు
తగలని పుస్తకంలా
కొట్టుకుంటున్న జీవితం…
మనసు తన్లాడుతోంది
ఒక చిరునవ్వు
పలకరింపు కోసం-
పాడుబడిన గోడల మధ్య
మొలిచిన మొక్కే
నేటి సజీవ దృశ్యం..
పక్షి ఆకాశం కోల్పోయింది-‘
అంటూ ఈ కవిత్వ సంపుటాన్ని మొదలుపెడతాడు కృష్ణుడు.

ఇందులో దశాబ్దాల ప్రయాణంలోని జాడలూ, గాయాలూ ఉన్నాయి. ప్రేమలూ, ఎలిజీలూ ఉన్నాయి. కవిత్వం ఇప్పుడే కాదు యాభై ఏళ్ళ కిందటే అధునాతనమని తేల్చేస్తూ… అందుకు కారణం మనం ముందుకు వెళ్ళకపోవడమేనని నిందిస్తూ, నిగ్గదీస్తూ దిగంబర “దిక్’’లను తలచుకుంటూ తన కవిత్వంలోకి ఆహ్వానిస్తాడు.

‘ఇష్టం లేకపోయినా నీకు
వాతావరణం మారుతుంది
కాలం మారుతుంది…
ప్రశ్నలు నిన్ను చుట్టుముట్టకమానవు’ అని నమ్మకాన్ని వ్యక్తం చేస్తున్న కృష్ణుడు ఎక్కడా కవిత్వంలో నినాదప్రాయంలా తేలిపోలేదు. ప్రవచనకారుడిలా ఉద్యమ కవిత్వాన్ని ఫెటిష్‌గా మార్చకుండా అప్రమత్తంగా ఉన్నాడు. సామాజిక వేదనను అస్తిత్వవేదనగా తన లోతుల్లోంచి వ్యక్తం చేస్తున్నాడు. అలంకరణలను చూసి స్పందించే వాడిని కాదని చెప్పుకున్నప్పటికీ కవి సమయంలో ఈస్తటిక్స్ రహస్యాలు తెలిసినవాడు కాబట్టే ఇలా వ్యక్తమయ్యాడు:

‘ఆకాశం
అమ్మకళ్ళలా
ఏడ్చి ఏడ్చి
ఎర్రబడ్డట్లుంది.’ (నాన్నలో నేను)
—
ఏ విగ్రహం ముఖంలోనూ
ప్రశాంతత లేదు
హారతి దించాక వెలుగూ లేదు (హరహర)
—
ప్రకృతి మృత్యులాస్యం
ఆడుతున్నప్పుడు
ప్రతి చెట్టూ అమరవీరుడి స్తూపమే. (చెట్టు)
—
నిశ్శబ్దం మంచిదే
తెరిచిన కనురెప్పల్లో
వెలుగు ఆరనంతవరకూ... (అర్థం కాలేదు…)
—
ఆకాశం వైపు నాలుగు చేతులు చాచి
అల్లాను ప్రార్థిస్తున్న చార్మినార్
నెత్తుటితో కలుషితం కాని
మతాన్ని ప్రసాదించమని
—
వెంటాడుతున్న పురాస్మృతులు
ఎప్పుడూ
తెరుచుకున్న వీరుడి కళ్ళలాంటివి.. (రేపు)

కొన్ని వ్యక్తీకరణలు మనసును కదిలిస్తే… మరికొన్ని గుండెకు గాయం చేస్తాయి. ఇలాంటి వెంటాడే వాక్యాలతో వర్తమాన ఛిద్ర దృశ్యాన్ని వైయక్తిక వేదనలా వినిపిస్తాడు కాబట్టే కృష్ణుడు తన కవిత్వం వెంట మనల్ని నడిపించగలుగుతున్నాడు.

“ఆ శవం నాది
ఆ మరణమూ నాదే
ఆ రోదనా నాదే
ఆ చితిమంటలూ నావే
ఆ చితాభస్మమూ నాదే…’ అని ఆపేస్తే నిశ్శబ్ద నీరవావేదనగా మిగిలిపోయేవాడేమో? కానీ, ఆ తరువాత అంటాడిలా ఒక పిడిగుద్దులా…

‘నీ హంతక శరీరం వెనుక
నీడ కూడా నాదే’.

నడుస్తున్న దుర్మార్గపు హీన చరిత్రను దగ్గరుండి చూసే జర్నలిస్టు కూడా కావడం కృష్ణుడి ఆత్మిక వేదనకు ఓ శాపంగా మారిందనిపిస్తుంది. పాత్రికేయుడుగా రాసిన అసంఖ్యాక వాక్యాల నడుమ తారట్లాడే వ్యక్తావ్యక్తాలాపన ఈ కవిత్వంలో కనిపిస్తుంది.
తెలంగాణ ఉద్యమం గురించి నిర్దిష్టంగా ప్రస్తావించిన ‘ప్రశ్న’ అనే కవితలోని ముగింపు వాక్యాలు చూడండి. ఉద్యమ భావావేశం ప్రజల్లో ఎంత గాఢంగా ఉందో చెప్పడానికి ఇంతకన్నా వేరే వాక్యాలేం కావాలి?

నీటిలో ప్రశ్న
గాలిలో ప్రశ్న
రహదారిలో ప్రశ్న
ప్రశ్నార్థకమైన దేహంతో ఇంట్లోకి అడుగుపెడితే
మరణశయ్యపైఉన్న
అవ్వ అడిగింది
బిడ్డా..
ఇస్తరా… లేదా?

ఇది ఆకాశం కోల్పోయిన పక్షి కథ.
ఇది మనుషుల్ని కోల్పోతున్న భూమి కథ.

(కృష్ణుడు అక్టోబర్ 12న కవి యాకూబ్ ఏర్పాటు చేసిన ‘రొట్టమాకు రేవు కవిత్వ పురస్కారం’ అందుకుంటున్న సందర్భంగా)

***

Joker (2019) Movie Review: మనమంతా జోకర్లమే

Extreme closeups… రెండు వైపులా పట్టి పైకి సాగదీసిన పెదాల మీద అతుకులూడిపోయే నవ్వే కాదు, కుతకుతలాడే కరడు గట్టిన దుఃఖమూ కనిపిస్తుంది. చర్మ రంధ్రాలలో స్వేదం ఉబుకుతున్న గద్గద రవాన్ని వినిపిస్తూ, చూపించే డిజిటల్ ఏజ్ ఛాయాగ్రహణం ఐమ్యాక్స్ తెర మీంచి ఆవహించినంత మాత్రాన ఒక ప్రయాణం ఏమీ మొదలు కాకపోవచ్చు. కానీ, జీవన అనుక్షణికాలను 4కే పిక్సెల్స్‌గా విడగొట్టి దరి చేర్చి ఒక రహస్యాన్ని ఆవిష్కరించినప్పుడు మాత్రం కచ్చితంగా ఆ గుట్టును సకలేంద్రియాలతో కనిపెట్టేందుకు ఆ వెలుగు నీడల క్రీడలోకి దూకేస్తాం. అంతా అయిపోయాక ఒంటి మీదా లోపలా అంటుకున్న సెల్యులాయిడ్ వర్ణాలను గోళ్ళతో గీక్కుంటూ కొంతకాలం గడిపేస్తాం.

నటుడి ఆత్మిక దిగంతంలోకి తలుపులు తెరిచే extreme closeups అంటే మహామహా దర్శకులకే చచ్చేంత భయం. పాత్రలో అంత లోతు, నటుడిలో అంత గాంభీర్యం, దర్శకుడిలో తీవ్రమైన దృక్పథం ఉంటే కానీ వెండితెర మీద అలాంటి అతి సన్నిహిత సన్నివేశాలు సఫలం కావు. జోకర్‌గా దడపుట్టించిన వాకీన్ ఫీనిక్స్ అలా ప్రేక్షకుడి మీద మీదకు పడుతూ మాట్లాడుతుంటే సమాజంలోని అంతరం, దరిద్రం, పట్టనితనం చేసే గాయాల సలపరింత ఏమిటో తెలుస్తుంది. అలా ఉంటుందని తెలిసి తెలిసీ చేశాడు దర్శకుడు టాడ్ ఫిలిప్. తెర మీద రక్తం చిమ్మినప్పుడు మనలోని అనాగరికుడు రొమాంటిక్‌గా చిందులేస్తే అదెంత నీచమో అతనికి తెలుసు. అతడు ప్రతి రక్తపు చుక్కతో ఒక గాయాన్నిచ్చి అదేమిటో తెలుసుకోమన్నాడు. అంతేకాదు, తన ప్రోటాగనిస్ట్‌తో సహానుభూతి చెందాల్సిన పనిలేదు పొమ్మన్నాడు.

బ్యాట్‌మన్ గ్రాఫిక్ నవల The Killing Jokeను బేస్ చేసుకుని తనదైన శైలిలో క్రిస్టఫర్ నోలన్ మూడు మాస్టర్ పీస్‌లతో – బ్యాట్‌మన్ బిగిన్స్, డార్క్‌ నైట్, డార్క్ నైట్ రైసెస్ – సినిమా ప్రియుల మనసుల్లో గోథం నగరాన్ని నిజంగానే నిలబెట్టాడు. అందులో హీరో బ్రూస్ వేన్ సంగతి సరే… జోకర్ పాత్రను ఫరెవర్ లివింగ్ బీయింగ్‌గా మార్చేశాడు. డార్క్ నైట్ లోని విలన్ జోకర్ హీత్ లెడ్జర్ చనిపోతేనేం… జోకర్‌గా బతికే ఉంటాడు.
అలాగని, వాకీన్ ఫీనిక్స్‌ను హీత్ లెడ్జర్‌తోనో, జాక్ నికల్సన్‌తోనో పోల్చడం నాన్సెన్స్. కామిక్స్‌లోంచి లిబరేట్ అయిన ఈ జోకర్ ఎనభైల నాటి గోథం సిటీలోని తన బతుకును మిలీనియల్ అడల్ట్స్‌కు ఇలా కొత్తగా చెప్పుకున్నాడు. బ్యాట్‌మన్‌కు కొరకరాని కొయ్యలాంటి వయెలెంట్ ఎనిమీ కథేమీటో చూడమన్నాడు.
Everything Must Go అనే ప్లకార్డు పట్టుకుని నగర వీధుల్లో తిరుగుతుంటే నలుగురూ కలిసి సందులో పడేసి కుక్కను కొట్టినట్లు కొట్టి వెళ్ళిపోతే జోకర్ నవ్వుల్ని ఎలా దాచి పెట్టుకుంటాడు. I want to become a comedian but my life is tragedy అని వగరుస్తాడు.

స్టాండప్ కమెడియన్ కావాలన్న కలను నిజం చేసుకోలేకపోయిన ఒక విఫల జీవి… తనలోకి తాను కుంచించుకుపోతూ… ఒక్కసారిగా విస్ఫోటిస్తాడు. జీవితమంతా మెట్లెక్కుతూ ఎక్కుతూ దిగిపోతుంటాడు. ‘నా జీవితంలో నాకెప్పుడూ నేనొకడ్ని ఈ భూమ్మీద ఉన్నానని నాకనిపించలేదు. కానీ, ఇప్పుడు అనిపిస్తోంది. నన్ను కొందరు గుర్తిస్తున్నారు’ అని అస్తిత్వవేదన వ్యక్తం చేస్తాడు జోకర్. పక్కింటి సోఫీ కాస్త పలకరించి, భుజం మీద చేయి వేసి ఓదార్పు అయినప్పుడు కొంత తేరుకున్నట్లు కనిపిస్తాడు. ఆ అస్తిత్వవేదన అతన్ని ఎంతవరకు తీసుకువెళ్ళిందన్నదే ఈ కథ.
We are all Clowns అనే పాసింగ్ క్లౌడ్స్ లాంటి sub-text మెరుపులు, జోకర్ జీవితానికి ప్రతీకలా ఓ ఎత్తయిన స్టెయిర్ కేస్‌ను ఓ మెటఫర్‌లా వాడడం, బక్కచిక్కిన అతని శరీరం మీద కెమేరా నడిపించడం వంటి దర్శకత్వ మెరుపులు… నెరేషన్‌లో మనల్ని ఇమ్మర్స్ చేస్తాయి.

ఇక, రాబర్ట్ డి నీరో ఎంత పెద్ద స్టారో మనకు తెలుసు. కానీ, ఈ సినిమాలో ఓ టీవీ హోస్టుగా మాత్రమే.. అంతకు మించి ఒక్క ఇంచి కూడా ఎక్కువ కనిపించకపోవడమన్నది దర్శకుడికున్న క్లారిటీ వల్లనా లేక ఆ నటుడిలోని సటిలిటీ మహత్మ్యమా అన్నది తేల్చుకోవల్సిందే.

మొబైల్ ఫోన్లు, ఇంటర్నెట్లూ లేని ఎనభైల నాటి వాతావరణాన్ని ఈ సినిమా ఒక చెదిరిపోని జ్ఞాపకంలా ఆవిష్కరించింది. అప్పటి టీవీలూ, రైళ్లూ, వీధులు, వాహనాలు, హోర్డింగులు మనల్ని కాలంలో వెనక్కి తీసుకెళ్తాయి.అన్ని రకాల చెత్తతో నిండిన గోథం నగరం కూడా ఈ చిత్రంలో ఓ బలమైన పాత్రగా కనిపించడానికి కారణం సినిమాటోగ్రాఫర్ లారెన్స్ షెర్.
చీకటి నిశ్శబ్దాన్ని విహ్వలంగా వినిపించిన మ్యూజిక్ స్కోరర్ హిల్దూర్ గ్వానాడోటిర్ కోసం వెబ్‌ను గాలిస్తే చెర్నోబిల్ ‌కు ఆమె అందించిన నేపథ్య సంగీతం దొరకడం… ఓ బోనస్.
ఎలాంటి ఫ్లాష్ బ్యాకులూ, గతాన్ని గుర్తు చేసే ఫ్లాష్ కట్సూ లేకుండా స్టెయిట్ నెరెషన్‌తో సాగే ఈ సినిమా జోకర్‌తో కలసి మనం చేసే ప్రయాణం. అతని ప్రపంచంలో మనం ఉండడం ఈ చిత్రం మనకిచ్చే అనుభవం.

– పసునూరు శ్రీధర్ బాబు

కబాలి… ఎలా ఉందంటే? (Kabali Review)

కబాలి బోరింగా ఏమీ లేదు కానీ, prosaic గా ఉంది. Narration ప్రేక్షకుడిని absorb చేసుకుంటున్నట్లే ఉంటుంది. కానీ, ఉన్నట్టుండి మలేషిన్ పెట్రోనాస్ ట్విన్ టవర్స్ మీంచి కథలోంచి బయటకు తోసేసినట్లు తోసేస్తుంది. సూపర్ స్టార్ రజనీకాంత్ సూపర్ మ్యాన్ లా గాల్లోకి దూకి మ్యాజిక్ కార్పెట్ తో అభిమాన ప్రేక్షకుల్ని మళ్ళీ తన వెంట తీసుకువెళ్ళే ప్రయత్నం చేస్తాడు. కానీ, ఒక డిటాచ్ మెంట్ కొనసాగుతూనే ఉంటుంది. అది సినిమా కథతో మన జీవితాలకు ఉండే డిటాచ్మెంట్ కాదు. దాన్ని మనం ఎప్పుడో మరిచిపోయాం. నేను చెబుతున్నది సిల్వర్ స్క్రీన్ మీద అంతెత్తున కనిపించే పాత్రల మధ్య ఉండే ప్లాజిబిలిటీ (plausibility) గురించి, పాసిబిలిటీ కాదు. మళ్ళీ పాసిబిలిటీస్ గురించి మాట్లాడితే కమర్షియల్ సినిమా మనల్నే వెక్కిరిస్తుంది. Of course, పాసిబిలిటీ కూడా ఒక రిలేటివ్ టర్మే. సగటు బుర్రలకు ఈ మాయామేయ జగత్తులోని పాసిబిలిటీస్ గురించి తెలిసింది ఎంత? అయితే, తెలియని పాసిబిలిటీస్ కూడా తెలిసిన ఈక్వేషన్స్ బేస్డ్ గానే ఉండే అవకాశం ఉంది. అందుకే, కట్టు కథల్లో కూడా నమ్మదగిన కాకపోయినా, నమ్మబలికే ప్రయత్నమైనా ఉంటే ప్రేక్షకుడు ఒక ఉపరితల పార్శ్వంలోనైనా కనెక్ట్ అవుతాడు. కబాలిలో అలాంటి కనెక్టివిటీ చాలా చోట్ల మిస్సవడంతో సినిమా ఒక well crafted శకలాల కుప్పగా కనిపిస్తుంది.

నిజానికి, దర్శకుడు రంజిత్ ఈ సినిమా మేకింగ్ లో తాను ఎంచుకున్న జాన్రాకు కట్టుబడే ఉన్నాడు. గ్యాంగ్ స్టర్ మూవీ కాబట్టి సెట్లు, స్టెప్పులు, గ్రూపు డాన్సుల పాటల జోలికి వెళ్ళకపోవడం బాగుంది. సన్నివేశాల పరంపర కొనసాగుతుంటే, ఇంకా పాట రాదేం.. అని అలవాటైన ప్రాణం అప్పుడప్పుడూ కొట్టుకుంటుంది కూడా. కథ కొంతవరకు గ్రిప్పింగ్ గా ఉన్నట్లే అనిపిస్తుంది. కానీ, purposeful గా అనిపించదు. అంటే, సీన్ల కోసం కథ తయారైంది. కానీ, కథ కోసం సీన్లు తయారవలేదు. నిజానికి, ఈ కథను ఫ్లాషెస్ ఫ్లాష్ బ్యాక్ లో కాకుండా.. లీనియర్ నెరేషన్ లో చెబితే.. నాయకుడు సినిమాకు దగ్గరగానైనా వచ్చేది. మల్టీ లేయర్డ్ స్క్రీన్ ప్లే.. మన సినిమాల్లో నాకు తెలిసినంతవరకు మణిరత్నం –సఖిలో బాగా వర్కవుటైంది. ఆ పంథాలో వచ్చిన చాలా సినిమాలు, ఫ్లాష్ బ్యాక్ ను ముక్కలు చేసి చెప్పడమనే జిమ్మిక్కులకే పరిమితమయ్యాయి. నిజానికి, దర్శకుడు కథను దాచిపెట్టి.. సస్పెన్స్ లేదా క్యూరియాసిటీని సృష్టించడం పెద్ద గొప్ప విషయం కాదు. ప్రేక్షకుల ముందు సంభవిస్తున్న సన్నివేశాలతోనే ఆ తరువాత కథ ఏ మలుపు తిరుగుతుందన్న ఉత్కంఠ క్రియేట్ చేయగలిగితే అది గొప్ప నెరేషన్. హత్యనూ, హంతకుడినీ ముందే చూపించి హంటింగ్ ను ఎంచాంటింగా చూపించడం.. బహుశా ఒక్క హిచ్ కాక్ కే తెలుసేమో. మన రామ్ గోపాల్ వర్మ కూడా తాను తీసిన ఏ సినిమాలో కూడా ఫ్లాష్ బ్యాక్ ల జోలికి వెళ్ళలేదు. అది ఆయన బిగ్గెస్ట్ స్ట్రెంత్. రాము చిత్రాల్లో కథా కాలం ముందుకే వెళుతుంది. సినిమా చరిత్రలో క్లాసిక్స్ అనదగిన చాలా చిత్రాలు అలాంటివే. ప్రాబ్లమ్ ఎక్కడ వస్తుందంటే, రజనీకాంత్ “బాషా” సినిమా మనకో క్లాసిక్ అయి కూర్చోవడం. సమరసింహారెడ్డి, నరసింహనాయుడు, ఇంద్ర… ఇలాంటివన్నీ ఒక wild contrast తో హీరో గతాన్ని ఫ్లాష్ బ్యాక్ లో రివీల్ చేసే పంథాలోనే వచ్చాయి. దాంతో, కథ తన form ను తీసుకోవడమనే పద్ధతి మంటగలిసింది. కబాలిదీ అదే కథ. ఇందులో కబాలీని వలస కార్మికుల నాయకుడి నుంచి మాఫియా డాన్ గా ఎదిగిన క్రమాన్ని స్ట్రెయిట్ గా చెప్పుకుంటూ పోతే… ప్రేక్షకులు ఆయనతో కలిసి ప్రయాణించేవారు. ఎందుకంటే, పాయింట్ బాగుంది. మరో పాయింట్ ఏమిటంటే, రజనీ తెల్లగెడ్డంతో స్క్రీన్ మీద కొత్తగా, piercing looks తో కనిపిస్తాడు. యువ రజనీ కథ మొదటి పది నిమిషాల్లో ముగిసిపోయి.. డాన్ స్టోరీ చివరిదాకా కొనసాగి ఉంటే.. స్క్రీన్ ప్లే లో ఇమోషనల్ గ్రాఫ్ డయాగ్నల్ గా పైకి వెళ్ళేది. చివరలో.. The hero is shot dead. మాపియా కథ అంటే.. సత్య సినిమా వరకూ చూపించిన ఎండింగే ఉండాలనుకున్నాడు డైరెక్టర్ రంజిత్.

ఇలాంటి ప్రాబ్లమ్స్ ఉన్నప్పటికీ, రజనీ స్టయిలిష్ పర్ఫామెన్స్ కచ్చితంగా మెస్మరైజ్ చేస్తుంది. రాధికా ఆప్టే ప్రజెన్స్.. సినిమా అంతటా ఒక వాతావరణంలా అల్లుకుపోయింది. విలన్స్  హత్యకు గురైన తరువాత గ్లాస్ విండో లోంచి రజనీని చూపించే షాట్… సీతారామరాజు నడి రోడ్డు మీద కారులో హత్యకు గురైన దృశ్యం.. సినిమాటోగ్రాఫర్ సిగ్నేచర్స్ లా మెరుస్తాయి. షారుఖ్ ఖాన్ డాన్ సినిమా లో మలేషియాను చూసిన తరువాత ఇంతకన్నా బాగా ఇంకెవరు చూపిస్తారు ఈ దేశాన్ని అనుకుంటే.. కబాలీ మురళి మరింత మురిపించాడు. ఈ సినిమాలో నాకు నచ్చిన మరో విషయం.. బ్యాగ్రౌండ్ స్కోర్. సంతోష్ నారాయణ్ నేపథ్య సంగీతం రొటీన్ కు భిన్నంగా ఆడియన్స్ ఇమోషన్ లెవెల్స్ తో ఆడుకుంటుంది. నిజానికి, ఈ చిత్రంలో మ్యూజిక్ డైరెక్టర్ కూడా ఒక బలమైన పాత్ర. గాడ్ ఫాదర్, సిటీ ఆఫ్ గాడ్, సత్య, ఫర్హాన్ అఖ్తర్ డాన్ చిత్రాల ప్రభావాలతో డైరెక్టర్ రంజిత్.. రజనీకాంత్ వయసును కుడా జస్టిఫై చేసే హీరోయిజంతో గ్యాంగ్ స్టర్ స్టోరీ చెప్పారు. కానీ, మాఫియా ఇంట్రికసీస్ ను పెద్దగా పట్టించుకోలేదు. రజనీకాంత్ మాత్రం ఎంతకని కవర్ చేయగలడు? అన్నట్లు.. మరో డిసప్పాయింట్ మెంట్ ఏమిటంటే.. ఇంత పెద్ద గ్యాంగ్ స్టర్ కథలో ఒళ్ళు గగుర్పొడిచే ఓ చేజింగ్ సీనైనా లేకపోవడం.

Still, నాకెందుకో ఈ సినిమా బాగా లేదని చెప్పాలనిపించడం లేదు. నిప్పురా అంటూ… దడ దడ లాడించిన ఈ సిన్మాలో కొన్ని మెరుపులున్నాయి. కొన్ని గ్రాండియర్ టేకింగ్స్ ఉన్నాయి. ఉలిక్కి పడేలా చేసే.. యాక్షన్ సీన్స్ ఉన్నాయి. కిల్లర్ డాన్ వల వల ఏడ్చే vulnerabilities ఉన్నాయి, తల్లీ చెల్లి సెంటిమెంట్ల రొటీన్ ఇమోషన్స్ కాకుండా.. భార్యాభర్తల అనుబంధాన్ని గొప్పగా చూపించడం ఉంది. బిడ్డను కలిసినప్పటికన్నా భార్యను కలిసినప్పటి ఇమోషన్ ను డైరెక్టర్ ఎలివేట్ చేయడం ఈ తరానికి బాగా అవసరమని అనిపించింది. మరీ ముఖ్యంగా, ఒక సబాల్ట్రన్ కసిని (కమర్షియల్ ప్లేన్ లోనే అయినప్పటికీ) మాస్ హీరోయిజంగా మలిచే ప్రయత్నం నాకు నచ్చింది. ఈ  మెరుపులన్నీ ఎందుకు గుర్తు చేస్తున్నాననంటే… సినిమాను ప్రేక్షకులు – చాలా మంది so called critics అనుకుంటున్నట్లు – కథ కోసం మాత్రమే చూడరని చెప్పడం కోసం. కథ sub-text గా మారి.. visual nuances ప్రధాన కథగా మారి చరిత్ర సృష్టించిన సినిమాలూ ఎన్నో ఉన్నాయి. (ఈ చివరి వాక్యానికి కబాలికి ఏ సంబంధమూ లేదు).

– పసునూరు శ్రీధర్ బాబు

 

 

నిశి చింత

దేహం ఆకాశం
ఉదయం
అస్తమయం
నక్షత్ర నగరం
ఖాళీ లోలకం
లోతెరుగని అగాధం
ఒక్క కన్నీటి చుక్కకే పొంగి పొరలే శూన్యం
***

పాదాల కింద నక్షత్ర క్షతాలు
కళ్ళల్లో కరకు నెలవంకలు
వాగువంకల సిరలూ ధమనులు
గుండెలో గిరులూ తరువులూ
***
చింకి పాతల ఆకాశాన్ని గోచీ కట్టుకుని
ఉదయాన్ని తుపుక్కున ఉమ్మేసి
చీకట్లోకి వెళ్ళిపోతున్నాడొకడు
ఇప్పటిదాకా చూసిందంతా పెరట్లో వదిలేసి
ఇక…
చూసేందుకు వెలుగుతో పని లేదని
అసలు కళ్ళే అక్కర్లేదని

***
(రాత్రి 9.15 గం.లు, 20 ఫిబ్రవరి, 2015)